Աղերը բարդ նյութեր են, որոնք կազմված են մետաղների ատոմներից և թթվային մնացորդներից։
Աղերն անվանելիս տալիս են նրա բաղադրության մեջ մտնող մետաղի և թթվային մնացորդի անունը։
Ծծմբական թթվի աղերն անվանում են սուլֆատներ:
Օրինակ
Նատրիումի սուլֆատ` Na2SO4
կալցիումի սուլֆատ` CaSO4
պղնձի սուլֆատ` CuSO4
Ազոտական թթվի աղերն անվանում են նիտրատներ:
Կալիումի նիտրատ՝ KNO3
նատրիումի նիտրատ՝ NaNO3
արծաթի նիտրատ՝ AgNO3
Աղաթթվի աղերն անվանում են քլորիդներ:
Օրինակ
Նատրիումի քլորիդ (NaCl)
Արծաթի քլորիդ` (AgCl)
Բոլոր աղերը պինդ նյութեր են, կարող են լինել գունավոր և անգույն, ջրում լավ լուծվող (NaCl) , NaNO3 և վատ լուծվող (AgCl) , CaCO3
Աղերի կիրառումը
Աղերը լայն կիրառություն ունեն կենցաղում: Կերակրի աղը կամ նատրիումի քլորիդը (NaCl) անփոխարինելի է սննդի մեջ:
Հրուշակեղենի և հանքային ջրերի արտադրությունում օգտագործում են նատրիումի հիդրոկարբոնատը NaHCO3 ` սննդի սոդան:
Оճառի նաև ապակու արտադրության մեջ օգտագործվում է նատրիումի կարբոնատը Na2CO3 , որը հայտնի է նաև լվացքի սոդա անվանմամբ:
Շինարարության մեջ լայն կիրառություն ունի կրաքարը` CaCO3 , գիպսը, որ ևս աղ է:
Գիպսն օգտագործվում է նաև բժշկության մեջ՝ ատամնատեխնիկայում, ոսկրաբուժությունում:
Կան աղեր, որոնք օգտագործվում են գյուղատնտեսության մեջ որպես պարարտանյութ կամ թունաքիմիկատ:
Օրինակ՝ նատրիումական, կալիումական սելիտրաները պարարտանյութեր են: Իսկ պղնձի սուլֆատը՝ CuSO4 -ը, թունաքիմիկատ:
Անօրգանական բարդ նյութերը մեր շրջապատում
Նյութերը լինում են պարզ և բարդ: Պարզ նյութերը բաղկացած են մեկ տարրից, իսկ բարդերը՝ մեկից ավելի տարրերից:
Անօրգանական բարդ նյութերն այն նյութերն են, որոնց կազմի մեջ չի մտնում ածխածին, բացի կարբիդներից, ցիանիդներից, կարբոնատներից, ածխածնի օքսիդից:
Անօրգանական բարդ նյութեր են որոշ օքսիդները, հիմքերը, թթուները, աղերը:
Թթուներ| Անհատական հետազոտական աշխատանք
Սահմանում
Թթուներ են կոչվում այն բարդ նյութերը, որոնց բաղադրության մեջ առկա են մետաղի ատոմի կողմից տեղակալվելու ընդունակ ջրածնի ատոմներ:
Առավել հայտնի թթուներն են՝
-աղաթթուն՝ HCl
-ազոտական թթուն՝ HNO3
-ծծմբական թթուն՝ H2SO4
-ֆոսֆորական թթուն՝ H3PO4
Թթուների բանաձևերից երևում է, որ դրանք միշտ պարունակում են ջրածնի ատոմներ: Քիմիական ռեակցիաների ընթացքում այդ ատոմները տեղակալվում են մետաղի ատոմներով: Բնության մեջ և կենցաղում
ևս հանդիպում են թթուներ:
Օրինակ
քացախաթթու, կաթնաթթու, կարագաթթու, թրթնջկաթթու, կիտրոնաթթու, խնձորաթթու և այլն:
Անվանումներից պարզ է դառնում, թե որտե՛ղ են այդ թթուները հանդիպում:
Որոշ թթուներ շատ թունավոր են: Առավել հայտնի թունավոր թթուներից են կապտաթթուն կամ ցիանաջրածնական թթուն՝ HCN , պլավիկյան կամ ֆտորաջրածնական թթուն ՝ HF
Դասակարգում
Լյուիսի և Բրյոնսթեդի թթուների բաժանվելուց բացի ընդունված է դրանք դասակարգել ըստ տարբեր հատկանիշների՝
Ըստ թթվածնի ատոմների պարունակության՝
անթթվածին (HCl, H2S),
թթվածին պարունակող (HNO3, H2SO4)։
Ըստ ջրածնի թթվային ատոմների թվի
միահիմք (HNO3),
երկհիմք (H2SeO4),
եռահիմք (H3PO4, H3BO3),
բազմահիմք։
Ըստ ուժեղության՝
ուժեղ – դիսոցվում են գրեթե ամբողջությամբ, դիսոցման հաստատուն՝ ավելի քան 1×10−3 (HNO3),
թույլ – դիսոցման հաստատունը փոքր է 1×10−3 (քացախաթթու Kդ= 1,7×10−5)։
Ըստ կայունության՝
Կայուն (H2SO4),
Անկայուն (H2CO3)։
Ըստ քիմիական միացությունների դասերին պատկանելության՝
Ոչ օրգանական (HBr),
Օրգանական (HCOOH,CH3COOH)։
Ըստ ցնդելիության՝
Ցնդող (HNO3,H2S),
Չցնդող (H2SO4)։
Ըստ ջրում լուծելիության՝
Լուծվող (H2SO4),
Չլուծվող (H2SiO3)։
Ըստ մետաղի ատոմներ պարունակելու՝
Մետաղ պարունակող (HMnO4, H2TiO3),
Մետաղ չպարունակող (HNO3, HCN)։
Թթուների քիմիական հատկությունները՝
Թթուների փոխազդեցությունը հայտանյութերի հետ.
Բոլոր թթուների ջրային լուծույթները գունավորում են հայտանյութերը.
լակմուսը (լ)՝ կարմիր,
մեթիլօրանժը(մօ)՝ մուգ վարդագույն,
իսկ ֆենոֆտալեինը(ֆֆ)՝ թթուներում չի գունավորվում։
Բոլոր թթուները դիսոցվելիս առաջացնում են ջրածին H+ կատիոններ (H3O)+ հիդրօքսոնիում իոններ, որոնք էլ պայմանավորում են թթուների մյուս ընդհանուր հատկությունները, օրինակ.
HCl ↔ H+ + Cl-
(HCl + H2O = (H3O) + +Cl-)
Թթուների փոխազդեցությունը հիմքերի հետ.
Թթուներին առավել բնորոշ է հիմքերի (ինչպես ալկալիների, այնպես էլ՝ ջրում լուծվող) հետ փոխազդեցությունը՝ չեզոքացման ռեակցիան, որի հետևանքով աղ և ջուր են առաջանում (չլուծվող հիմքերի հետ
փոխաղդեցության դեպքում նույնպես առաջանում են աղ և ջուր, եթե օգտագործվող թթուն լուծելի է), օրինակ.
Թթուներին նույնքան բնորոշ է հիմնային օքսիդների հետ փոխազդեցությունը, որը նույնպես հանգեցնում է աղի ու ջրի առաջացման, օրինակ.
Թթուների փոխազգեցությունը մետաղների հետ.
Թթուների ու մետաղների փոխազդեցությունից աղ է առաջանում, և ջրածին է անջատվում։ Թթուների մեծ մասի լուծույթների հետ այդպես են փոխազգում այն մետաղները, որոնք մետաղների համեմատական
ակտիվության շարքում ջրածնից առաջ(ձախ) են տեղադրված, օրինակ.
Թթուների փոխազդեցությունն աղերի հետ.
ա) անուծելի թթու.
բ) թույլ (քիչ դիսոցվող) թթու.
գ) անկայուն թթու.
դ) անլուծելի աղ.
Անկայուն թթուները տաքացնելիս քայքայվում են, ընդ որում՝ սովորաբար առաջանում են ջուր և թթվին համապատասխանող անհիդրիդ, բայց կարող են և այլ արգասիքներ ստացվել, օրինակ.
Ստացում
Անթթվային թթուների զգալի մասը (ֆտորաջրական՝ HF, քլորաջրածնական՝ HCl, բրոմաջրածնակն՝ HBr, յոդաջրածնական՝ HJ, ծծմբաջրածնական՝ H2S, և այլ թթուներ) ստացվում են՝ համապատասխան գազային ջրածնային
միացությունները ջրում լուծելով։ Այդ գազային ջրածնային միացությունների ստացման հիմնական եղանակններն են՝
Ջրածնի և համապատասխան ոչ մետաղի անմիջական փոխազդեցությունը.
Համապատասխան աղի և այլ՝ ավելի ուժեղ թթվի փոխազդեցությունը.
Թթուների ստացման լաբորատոր եղանակ.
Թթուների ստացման արդյունաբերական եղանակ.
Թթվածնային թթուների ստացման հիմնական եղանակը՝ համապատասխան օքսիդի ու ջրի փոխազդեցությունն է, օրինակ.
Թթվածնային թթու է ստացվում նաև այդ թթվի աղի և այլ թթվի փոխազդեցությունից, եթե ստացվող թթուն, փոխազդող թթվի համեմատ՝ ցնդող է.
Որպես ռեակցիայի արգասիք՝ ջրում անլուծելի աղ կամ թթու է առաջանում.
Անթթվածնային թթուներին համապատասխանող գազեր կարելի է ստանալ և որոշ այլ փոխազդեցություններից։ Օրինակ՝ ավելի ակտիվ ոչ մետաղները դուրս են մղում պակաս ակտիվները համապատասխան թթուներից.
Ծծմբաջրածին՝ առաջանում ակտիվ մետաղների ու խիտ ծծմբական թթվի փոխազդեցությունից, օրինակ.
Թթվածնային թթուներ նույնպես կարելի է ստանալ որոշ այլ փոփազդեցություններից, օրինակ.
Հիմքեր| Անհատական հետազոտական աշխատանք
Սահմանում
Հիմքերի շարքին են դասվում այն նյութերը, որոնց մոլեկուլում մետաղի ատոմը կապված է մեկ կամ մի քանի հիդրօքսո՝ ( OH ), խմբի հետ։ Քիմիական ռեակցիաների ընթացքում հիդրօքսո խումբը կարող է
մի նյութից անփոփոխ անցնել մեկ այլ նյութի:
Հիմքերը հիմնականում իոնային միացություններ են. կապը մետաղի ատոմի և (OH) խմբի միջև իոնային է:
Հիմքերի դասակարգում
Հիմքերը դասակարգվում են ըստ ջրում լուծվելու ունակության` լուծելի (ալկալիներ) և անլուծելի:
Ջրում լուծելի են միայն ալկալիական և հողալկալիական մետաղների հիդրօքսիդները, դրանք թվով 8 -ն են՝ LiOH,NaOH,KOH,RbOH,CsOH,Ca(OH)2,Ba(OH)2Sr(OH)2 :
Ալկալի է համարվում նաև NH4OH -ը:
Հիմքերի քիմիական հատկությունները
1.Հիմքերի փոխազդեցությունը հայտանյութերի հետ
2.Հիմքերի և թթուների փոխազդեցությունը
Թթուների հետ փոխազդում են և լուծվող, և անլուծելի հիմքերը՝ առաջացնելով աղ և ջուր (չեզոքացման ռեակցիա):
Այս փոխազդեցությունը հանգեցնում է նոր հիմքի և նոր աղի առաջացման։ Ըստ որում` ելանյութ աղը պետք է ջրում լուծելի լինի, իսկ արգասիքների թվում կամ անլուծելի հիմք,
Ոչ մետաղներից ալկալիները փոխազդում են, հիմնականում հալոգենների հետ։ Այս դեպքում, որպես կանոն` կրկին աղ և ջուր են առաջանում, օրինակ՝
Cl2+ 2NaOH = NaCl + NaOCl + H2O
6. Անլուծելի հիմքերի քայքայումը
Հիմքերի ստացումը
Ալկալիները (ջրում լուծելի հիմքերը) կարող են ստացվել.
• համապատասխան մետաղի ու ջրի փոխազդեցությունից՝
2Na + 2H2O = 2NaOH + H2↑
Ba + 2H2O = Ba(OH)2 + H2↑⏐
• համապատասխան մետաղի օքսիդի ու ջրի փոխազդեցությունից՝
Li2O + H2O = 2LiOHBaO + H2O = Ba(OH)2
Ջրում չլուծվող հիմքերն ստացվում են համապատասխան մետաղի լուծելի աղի ու ալկալու փոխազդեցությունից, օրինակ՝
CrSO4 + 2NaOH = Cr(OH)2↓ + Na2SO4
Cu(NO3)+22KOH = Cu(OH)2↓ + 2KNO3
MnCl 2+ Ba(OH)2 = Mn(OH)2↓ + BaCl2
Անլուծելի հիմքերը հիմնականում անկայուն են ու տաքացնելիս քայքայվում են` ջուր և հիմնային օքսիդ առաջացնելով, օրինակ՝
Cu(OH)2 = CuO + H2O2Al(OH)3 = Al2O3 + 3H2O
Ջրում լուծելի հիմքերը` ալկալիները, գունավորում են հայտանյութերը` լակմուսը` կապույտ, մեթիլօրանժը` դեղին, իսկ ֆենոլֆտալեինը՝ մորեգույն։
CrSO4 + 2NaOH = Cr(OH)2↓ + Na2SO4
Cu(NO3)+22KOH = Cu(OH)2↓ + 2KNO3
MnCl 2+ Ba(OH)2 = Mn(OH)2↓ + BaCl2
1․Ինչպիսի՞ գիտական տվյալներով (ֆիզիկական և քիմիական) կհիմնավորեք ատոմի բարդ կառուցվածքը
Որովհետև ատոմը կազմված է լիցքավորված էլեկ,պրոտ,նեյտ
2․Ատոմի բարդ կառուցվածքի ինչպիսի՞ մոդելներ են գիտնականները առաջարկել
3․Ինչպիսի՞ տարրական մասնիկներից է կազմված ատոմը
Պրոտոն,նեյտրոն,էլեկտրոն
4․Ինչու՞ տարրերի և նրանց միացությունների հատկությունները պարբերաբար կրկնվում են և կախված են ատոմի միջուկի լիցքի մեծությունից՝ Z-ից
Որպեսզի ատոմը լինի չեզոք
5․Ինչու՞ նյութերում ատոմները միացած են որոշակի զանգվածային հարաբերությամբ
Որովհետև տարերի ատոմները որոշակի զանգավածային հարաբերությամբ են փոխազդում
6․Ո՞րն է կարգաթվի, պարբերության և խմբի համարների ֆիզիկական իմաստները։
Քիմիական տարրի հերթական համարը տարերի պարբերական համակարգում։
Քիմիական տարերի պարբերական համակարգում շարքը, որտեղ ատոմները դասավորված են ըստ միջուկի լիցքի աճման և էլեկտրոներով արտաքին էլեկտրոներով թաղանքի
լիացման
Տարրերի հատկությունների մետաղական և ոչ մետաղական բնույթը ինչպե՞ս է փոխվում պարբերությունում և խմբերում՝ կախված տարրի ատոմի միջուկի
լիցքից:
Ինքնուրույն գործնական աշխատանք՝ Մագնեզիումի օքսիդի ստացում
Օքսիդներ | Անհատական հետազոտական աշխատանք
ՍԱՀՄԱՆՈՒՄ
Օքսիդները երկտարր միացություններ են, որոնք բաղկացած են որևէ տարրի և թթվածնի ատոմներից։ Օքսիդներում թթվածինը դրսևորում է -2
օքսիդացման աստիճան։ Գրեթե բոլոր տարրերը առաջացնում են օքսիդներ։
ԴԱՍԱԿԱՐԳՈՒՄ
Կա օքսիդների 4 հիմնական դաս՝ հիմնային, թթվային, երկդիմի և աղ չառաջացնող։
Հիմնային են այն օքսիդները, որոնց համապատասխանում են Հիմքեր. դրանք մետաղների օքսիդներ են, օրինակ՝ Na2O, K2O, CaO, Fe2O3։
Թթվային են այն օքսիդները, որոնց համապատասխանում են Թթուներ. դրանք էլ ոչ մետաղների օքսիդներն են, օրինակ՝
N2O3, P2O5, Cl2O7, Mn2O7։
Երկդիմի են այն օքսիդները, որոնք կարող են փոխազդել թե թթուների, թե հիմքերի հետ.դրանք բոլորը համեմատաբար պասիվ մետաղների օքսիդներ
են, ինչպես ZnO, FeO, Al2O3 օքսիդները։
Աղ չեն առաջացնում այն օքսիդները, որոնք չեն փոխազդում ոչ թթուների, ոչ հիմքերի հետ.դրանք ոչ մետաղների օքսիդներ են, ինչպես՝ NO,
N2O, CO և այլն։
ԱՆՎԱՆԱԿԱՐԳՈՒՄ
օքսիդները անվանվում են «օքսիդ» բառով և քիմիական տարրի սեռական հոլովով. օրինակ՝ Na2O նատրիումի օքսիդ, Al2O3 ալյումինի օքսիդ։ Եթե տարրը ունի
փոփոխական օքսիդացման աստիճան, ապա օքսիդի անվանման կողքին առանց բացատանիշի, փակագծերի մեջ նշվում է նրա օքսիդացման աստիճանը։ Օրինակ՝ Cu2О պղնձի օքսիդ(I), CuO պղնձի օքսիդ(II), FeO երկաթի օքսիդ(II),
Fe2О3 երկաթի օքսիդ(III), Cl2O7 քլորի օքսիդ(VII)։
Կախված օքսիդում թթվածնի ատոմների թվից, դրանք կարող են ունենալ տարբեր անվանումներ։ Օրինակ, եթե պարունակում է մեկ ատոմ թթվածին, ապա անվանում են մոնօքսիդ, եթե երկու, ապա երկօքսիդ, իսկ
եթե երեք, ապա՝ եռօքսիդ։ Օրինակ՝ ածխածնի մոնօքսիդ CO, ածխածնի երկօքսիդ СО2, ծծմբի եռօքսիդ SO3։
ՍՏԱՑՈՒՄԸ
Պարզ նյութի և թթվածնի փոխազդեցություն
Անլուծելի հիմքը տաքացնելով քայքայելիս՝
Անկայուն կամ թույլ թթուն քայքայելիս՝
Որոշ աղեր քայքայելիս՝
Որոշ օքսիդներ այրելիս՝
ՔԻՄԻԱԿԱՆ ՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
Թթվային և հիմնային օքսիդները փոխազդում են ջրի հետ համապատասխանաբար թթուներ և հիմքեր առաջացնելով՝
Հիմնային օքսիդները փոխազդում են թթուների հետ և առաջացնում աղ և ջուր՝
թթվային օքսիդները փոխազդում են հիմքերի հետ՝դարձյալ աղ և ջուր առաջացնելով՝
Թթվային և հիմնային օքսիդները կարող են փոխազդել իրար հետ՝ նույն արգասիքները առաջացնելով՝
Երկդիմի օքսիդները փոխազդում են թե թթուների, թե հիմքերի հետ՝
Աղ չառաջացնող օքսիդները կարելի է այրել և ստանալ նոր օքսիդ.
Քանի՞ նյութ է ներկայացված հետևյալ
բառակապակցություններում. ջրի կաթիլ, պղնձե թաս, ալյումինե կաթսա, ռետինե գնդակ, պղնձե կուժ, սառցե դղյակ,
1)3
2) 6
3) 44) 5
3. Նշվածներից ո՞ր շարքում են գրված միայն օրգանական նյութեր. 1) ջուր, թթվածին,
կավիճ, սպիրտ 2) կերակրի աղ, սպիտակուց, ճարպ,
ազոտ 3) շաքարավազ, քացախաթթու, գլյուկոզ, սպիրտ 4) սոդա, ջուր, ածխաթթու գազ,
բենզոլ
4. Ինչպիսի՞ ագրեգատային վիճակում կարող է գտնվել սնդիկը.
միայն պինդ վիճակ
միայն գազային վիճակում
միայն հեղուկ վիճակում
բոլոր երեք վիճակներում
5. Որքա՞ն է ոսկու ձուլակտորի զանգվածը,
որի ծավալը 2 սմ3 է, իսկ ոսկու խտությունը 19,3 գ/սմ3է.
1) 38,6գ
2) 9,65գ 3) 3,86գ
4) 1,93գ
6.
Ո՞ր շարքում են գրված միայն բարդ նյութերի բանաձևեր.
1) Al, HCl, Cu,
Na2SO4 3)
H2O, N2, O3, Ni, S8
2) AgBr, H2, CaCO3,
P4 4)
NaOH, CO2, NH3, CuSO4
7. Ո՞ր շարքում են առկա միայն կովալենտային կապերով
միացություններ.
1) NaCl, HCl, Cl2,
NaHCO3 3) H2,
NH3, H2O, CH4
2) KBr, HNO3, CaO,
P4 4)
N2, Br2, CuSO4, Fe
8. Հետևյալ նյութերից չորս սյունակով
առանձնացրեք օքսիդները, հիմքերը, թթուներն ու աղերը, նշեք յուրաքանչյուրի անվանումը. HNO3, Na2O, Ca(OH)2, AgNO3,
BaO, HCl, CO2, Al2O3, NaHCO3, Fe(OH)2, K2SiO3, NaCl, H2SO4, MgO, NaOH, H3PO4, SO3, CaCl2, CuSO4, Al(OH)3.
Օքսիդ-Na2OBaOCO2Al2O3SO3
Հիմք-Ca(OH)2Fe(OH)2NaOHAl(OH)3
Թթու-HNO3HClH2SO4H3PO4
Աղ-AgNO3NaHCO3K2SiO3NaCl CaCl2CuSO4
9. Ո՞ր շարքում է գրված ֆոսֆոր,
թթվածին, ածխածին, երկաթ և ազոտ քիմիական տարրերի նշանները.
1) F, C, P, Si, Na 2) O, C, Li, K, Ba 3) P, O, C, Fe, N 4) K, Na, P, Fe, C
10. Ո՞ր տարրական մասնիկներից է կազմված
ատոմը. 1) միայն էլեկտրոններից 2) նեյտրոններից և
էլեկտրոններից 3) պրոտոններից, էլեկտրոններից և նեյտրոններից 4) միայն պրոտոններից
11․ Բնութագրեք հետևյալ …. տարրի ատոմը ըստ հետևյալ սխեմայի.
դ) պարբերության համարը, լրիվ լրացված էներգիական
մակարդակների թիվը
1s1
ե) խմբի համարը, ենթախումբը (գլխավո՞ր է,
թե՞ երկրորդական), արտաքին էներգիական մակարդակում էլեկտրոնների թիվը
1,Գլախոր
զ) էլեկտրոնների բաշխումն ըստ էներգիական մակարդակների
է) էլեկտրոնային բանաձևը (էլեկտրոնների բաշխումն ըստ էներգիական
մակարդակների և ենթամակարդակների)
ը) ո՞ր հատկություններն են ավելի
ուժեղ արտահայտված` մետաղակա՞ն, թե՞ ոչ մետաղական…
Որ մետաղական
թ) ինչպիսի՞ պարզ և բարդ նյութերի
օրինակներ գիտեք,որոնց
բաղադրության մեջ առկա է այդ տարրի ատոմներ
H2O, HCL, H2SO4, HNO3
ժ) Կատարեք հաշվարկներ` որոշեք այդ
տարրի մեկ ատոմի զանգվածը` mo (գ), տարրի առաջացրած օքսիդի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը`Mr, տարրերի զանգվածային
հարաբերությունները, զանգվածային և մոլային բաժինները օքսիդում):
H2SO4
Mr(H2SO4)=Ar(H2)+Ar(S)+Ar(O4)=2*1+32+16*4=200
Mr(MgO)=Ar(Mg)+Ar(O)=24+16=40
Mr(CO)=Ar(C)+Ar(O)=12+16=28
12. ամապատասխանեցրեք նյութի հատկությունները և անվանումը.
ա) բնորոշ հոտով թափանցիկ
հեղուկ -քացախաթթու
բ) ջրում լավ լուծվող պինդ
նյութ -սախարոզ,
գ) մետաղական փայլով պինդ գունավոր
նյութ-յոդ
դ) ջրում քիչ լուծվող անհոտ, անհամ
գազ -թթվածին,
13․
Հաստատեք կամ հերքեք պնդումների ճշմարտացիությունը օքսիդների վերաբերյալ.
Թթվածին պարունակող երկտարր միացություններ են, որոնցում թթվածնի օքսիդացման աստիճանը -2 է:
Բոլոր օքսիդները ջրում լուծելի են:
Բոլոր օքսիդները փոխազդում են թթուների հետ:
Հիմնային օքսիդները, փոխազդելով թթուների հետ, առաջացնում են աղ և ջուր:
Ըստ CaCO3 → CaO + CO2 ռեակցիայի հավասարման ստացված թթվային օքսիդի զանգվածը
ելային աղի զանգվածի 56 %- ն է:
Na2O, CO2, N2O5, CaO, SO3 օքսիդների շարքում գրված է երեք հիմնային օքսիդ:
Քիմիայի հիմնական հասկացությունները
Քիմիայի հիմնական հասկացությունները`
Նյութ, որոշակի ծավալ և զանգված ունեցող, միմյանց հետ փոխազդող փոքրագույն մասնիկների համախումբ է (ատոմ, մոլեկուլ, իոն)։ Իրեն բնորոշ բաղադրությամբ, կառուցվածքով և հատկություններով օժտված:
Օրինակ ջուր, փայտ, ապակի։
Նյութի հատկությունները (ֆիզիկական, քիմիական, ֆիզիոլոգիական), Նյութի հատկություններ են կոչվում այն բնութագրերը, որոնցով նյութերը նման են իրար կամ տարբերվում են
իրարից։ ֆիզիկականը դիտարկում կամ չափում են առանց նոր նյութ։Օրինակ ագրեգատային վիճակը, ռադիոակտիվությունը, մագնիսական հատկությունները։ քիմիականը նյութի փոխազդեցությունն է այլ
նյութերի հետ։ Ֆիզիոլոգիականը դա ազդեցությունն է կենդանի օրգանիզմի վրա։
Քիմիական տարրեր, միևնույն լիցքով օժտված ատոմի միջուկների ամբողջություն: Օրինակ O, N, Fe։
ատոմ, Նյութի փոքրագույն մասնիկները ատոմներն են։ Ատոմները քիմիապես անբաժանելի մասնիկներ են սակայն ֆիզիկապես բաժանելի են։
Մոլեկուլ, երկու կամ ավելի ատոմներից բաղկացած էլեկտրականապես չեզոք խումբ:
իոն, էլեկտրականապես լիցքավորված մասնիկներ, որոնք առաջանում են, երբ ատոմները կամ ատոմների խմբերը (մոլեկուլներ, ռադիկալներ) էլեկտրոններ կամ լիցքավորված այլ մասնիկներ
են ձեռք բերում կամ կորցնում։
Հարաբերական ատոմային զանգված՝ Ar, Տարրի հարաբերական ատոմային զանգվածը ցույց է տալիս, թե այդ տարրի
մեկ ատոմի զանգվածը (m0) քանի անգամ է գերազանցում զանգվածի ատոմային միավորը։
Հարաբերական մոլեկուլային զանգված՝Mr, մոլեկուլի հարաբերական զանգվածի ատոմային միավոր։ Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը ցույց է տալիս, թե տվյալ նյութի մոլեկուլի զանգվածը
քանի անգամ է մեծ Զանգվածի ատոմային միավորից (ԶԱՄ)։ Այն նշանակում են Mr-ով։
Նյութի քանակ՝մոլ n, Նյութի քանակը տվյալ նյութի չափաբաժինն է, որը պարունակում է այդ նյութի որոշակի թվով կառուցվածքային միավորներ: ութի քիմիական քանակի չափման
միավորը մոլն է ( լատիներեն նշանակում է քանակ):
Մոլային զանգված՝ M, նյութի մեկ մոլի զանգվածը։ Արտահայտվում է Ավոգադրոյի հաստատունի միջոցով։
Որո՞նք են էներգիայի այլընտրանքային աղբյուրները
Արևային էներգիա: Յուրաքանչյուր 20 րոպեի ընթացքում երկրին հասնող արևային էներգիայի քանակը հավասար է էներգիա սպառող հիմնական երկրիների մեկ տարվա ընթացքում օգտագործած հանածո վառելանյութից
ստացված էներգիային: Երկիր հասած էներգիայի մեծ մասը կլանում է Երկրի մակերույթը, փոխանցում է ծովերի, լճերի և գետերի ջրերին, ինչպես նաև բույսերին: Մի փոքր մասը քամիների, ալիքների առաջացման պատճառ է
դառնում:
Քամու էներգիա:Երկրի մակերևույթի անահամաչափ տաքացումը, բարդ ռելիեֆը, ջրային ավազանների ու ցամաքային տարածությունների տարբեր ջերմունակությունները առաջացնում են մթնոլորտային տարբեր ճնշման մարզեր:
Ճնշումների տարբերություններից ելնելով երկրագնդի վրա առաջանում են քամիներ: Քամու էներգիան կարող է վերածվել էլեկտրաէներգիայի: Հատկապես կարևոր է հեռավոր այն տարածաշրջանների համար, որոնք միացված չեն
էլեկտրականության ընդհանուր ցանցին: Հողմակայանների դրական կողմերից մեկն էլ այն է, որ սպառողը համեմատաբար անկախ է:
Հողմային էներգետիկան այսօր աշխարհում այլընտրանքային էներգիայի ամենադինամիկ զարգացող ուղղություններից մեկն է: Հողմային էներգիայի ներուժը համարվում է ամենամեծերից մեկը վերականգնվող էներգիայի
աղբյուրներից: Ավելի քան 70-80 երկրում այսօր քամուց էլեկտրաէներգիա է ստացվում: 2012 թ.-ին Դանիան իր էլեկտրական էներգիայի 29.3%-ը ստացել հողմային էներգիայից, Իսպանիան` 21.2%-ը, Պորտուգալիան` 20.8
%-ը, Գերմանիան` 19 %-ը, Իռլանդիան` 17.7%-ը: Դանիան նախատեսում է 2020 թ.-ին այն հասցնել 50 %-ի:Մի շարք երկրներ հսկայական ներդրումներ են անում այս ոլորտում և 2009թ.-ի դրությամբ աշխարհի 80
երկրներում քամու էներգիան օգտագործվում է էլեկտրաէներգիա ստանալու նպատակով:
Ո՞րն է համարվում մաքուր խմելու ջուր
Ջուրը համարվում է խմելու, եթե գույնը թափանցիկ է, հոտ չի գալիս, 100 մանրէից ավել չպիտի պարունակի և պետք է լինի քաղցրահամ՝ կալիումական և նատրիումական հանքային աղեր:
Ո՞րն է էկոլոգիապես մաքուր սնունդը
Էկոլոգիապես մաքուր սնունդն այն է, երբ վերջնական արտադրանք ստանալու ամբողջ ընթացքում պահպանվում են էկոլոգիական բոլոր նորմերը: Էկոլոգիապես մաքուր սնունդը չի պարունակում իր մեջ այնպիսի վնասակար
նյութեր, որոնք թողնում են բացասական ազդեցություն մարդու առողջության վրա:
կենսական միջավայր
Ի՞նչ կարծիք ունեք կենսական միջավայրի մասին
Օրգանիզմի կենսական պրոցեսներն ապահովող պայմանների ամբողջությունը կազմում է նրա միջավայրը։ Տարբերում են օգանիզմի ներքին և արտաքին միջավայրեր։ Մարդու և ցամաքային կենդանիների արտաքին միջավայրը
մթնոլորտն է իր բազմաթիվ կենդան և անկենդան գործոններով։ Արտաքին միջավայրի հետ անմիջական շփման մեջ է գտնվում մարմնի միայն չնչին քանակությամբ բջիջների արտաքին մակերեսը (վերնամաշկ, մարսողական.
շնչական ուղիների լորձաթաղանթ, եղջերաթաղնթ և այլն։
Որո՞նք են առողջ ապրելակերպի սկզբունքները
1. Քնել պետք է 7-9 ժամ
2. Որքան հնարավոր է՝ շատ շարժվել
3. Ակտիվորեն զբաղվել սպորտով
4. Հետևել հիգիենային
5. Էմոցիաներ: Աշխատեք որքան հնարավոր է շատ ուրախանալ կյանքով և որքան հնարավոր է քիչ նյարդայնանալ:
Քիմիա․9֊դաս. մայիսի 11֊15
Նախագծի անվանումը`»Մետաղներ»
Բովանդակությունը.Մետաղների
.ընդհանուր բնութագիրը
Մետաղ առանձնահատուկ մետաղների հատկությունների տարրերի մի խումբ, որոնք ունեն բարձր էլեկտրաջերմահաղորդականություն, դիմադրության դրական ջերմաստիճանային գործակից։ Այսօր բացահայտված է միայն 98
մետաղատեսակ։
.բնության մեջ տարածվածությունը
Մետաղների մեծ մասը հանդիպում է բնության մեջ միացությունների և հանքաքարերի ձևով։ Նրանք կազմում են օքսիդներ, սուլֆիդներ, կարբոնատներ և
այլ քիմիական միացություններ։ Մաքուր մետաղների ստացման և հետագա օգտագործման համար անհրաժեշտ է դրանք զատել հանքաքարից և զտել։ Անհրաժեշտության դեպքում կատարվում է
մետաղների լեգիրացում և/կամ այլ մշակում։ Դրա ուսումնասիրությամբ զբաղվում է մետալուրգիա կոչվող գիտությունը: Այն տարբերում է սև (երկաթի հիմքով) և գունավոր (դրանց
բաղադրության մեջ չի մտնում երկաթը, շուրջ 70 տարր) մետաղների համաձուլվածքները։ Ոսկին, արծաթը և պլատինը դասվում են թանկարժեք (ազնիվ) մետաղների շարքին։ Բացի այդ, փոքր
քանակությամբ մետաղներ առկա են նաև ծովի ջրում, բույսերում, կենդանի օրգանիզմներում, որոնք կարևոր նշանակություն ունեն օրգանական աշխարհի ձևավորման և գոյատևման գործընթացներում։
.ֆիզիկական հատկությունները
Բոլոր մետաղները էլեկտրական,հոսանքի լավ հաղորդիչներ են,Կախված խտությունից՝ մետաղները լինում են թեթև,Մաքուր մետաղների հալման ջերմաստիճանը տատանվում է -39оС-ից 3410о С
միջակայքում,Բոլոր մետաղները (բացի սնդիկից և պայմանականորեն ֆրանսիումից) սովորական պայմաններում գտնվում են պինդ ագրեգատային վիճակում, սակայն ունեն տարբեր կարծրություն: Ստորև
ներկայացված են մի շարք մետաղների կարծրությունները՝ ըստ Մոոսի շարքի։
.քիմիական հատկությունները
Մետաղների մեծամասնության արտաքին էներգիական մակարդակում առկա է էլեկտրոնների փոքր քանակ (1-3), այդ պատճառով նրանք ռեակցիաների մեծ մասում հանդես են գալիս որպես վերականգնողներ
(այսինքն «տալիս են» իրենց էլեկտրոնները)։
.ստացման եղանակները
Հանքերից։
«Ընտանեկան դպրոցի հարցեր»
*֊Ո՞ր 7 մետաղներն են հայտնի
եղել մարդկությանը դեռ հին
դարերից…
Կապար, Ոսկի, Արծաթ,Պղինձ,Անագ,Երկաթ,Ալյումին։
*֊ Ո՞ր առանձնահատկություն֊
ներն են բնորոշ բոլոր
մետաղներին…
լավ էլեկտրահաղորդականություն,Հեշտ մեխանիկական մշակման հնարավորություն,Բարձր խտություն
*֊Ո՞ր մետաղն է ամենաշատը
տարածված Երկրագնդում…
Այլումին
*֊Ո՞ր մետաղներն են կոչվում
«ազնիվ».ինչու՞…
Ազնիվ մետաղներ, թանկարժեք մետաղներ, քիմիապես կայուն, դժվարահալ, կռելի, արտաքին տեսքով գեղեցիկ մետաղներ։ Ազնիվ մետաղներ են ոսկին, արծաթը, պլատինը և պլատինային մետաղները
(իրիդիում, օսմիում, պալադիում, ռոդիում, ռութենիում)։
*֊ Ո՞ր մետաղն է ամենաշատը
կիրառվում
Երկաթը։
Անհատական-հետազոտական աշխատանքների թեմաները.
Հողալկալիական մետաղաներ, պարբերական համակարգի II խմբի գլխավոր ենթախմբի քիմիական տարրեր՝ կալցիում , ստրոնցիում , բարիում և ռադիում (երբեմն
Հողալկալիական մետաղաներին են վերագրում նաե և )։ Անվանումը կապված է այն բանի հետ, որ Հողալկալիական մետաղաների օքսիդները (ալքիմիկոսների տերմինաբանությամբ՝
«հողերը») ջրին հաղորդում են ալկալիական ռեակցիա։ Հողալկալիական մետաղաների ատոմների արտաքին էլեկտրոնային թաղանթը պարունակում է էլեկտրոն, որին նախորդում
է և էլեկտրոնների թաղանթը։ Միացություններում ունեն օքսիդացման աստիճան։ Քիմիապես ակտիվ են, ակտիվությունը -ից աճում է։
1. 7֊րդ խմբի գլխավոր ենթախմբի տարրերի ընդհանուր բնութագիրը։
Մենդելեևի պարբերական համակարգի 7-րդ խմբի գլխավոր (Ա) ենթախմբի տարրերը՝ ֆտոր, քլոր, բրոմ, յոդ, աստատ։ Բոլոր հալոգենները ոչ մետաղներ են, արտաքին էներգետիկ մակարդակում
ունեն 7 էլեկտրոններ, ուժեղ օքսիդիչներ են։Բոլոր հալոգենները (բացի ֆտորը, որը ունի հաստատուն -1 օքսիդացման աստիճան) ունեն տարբեր օքսիդացման աստիճաններ (մինչև +7), որը բացատրվում է d
ազատ օրբիտալով:
2. Հալոգենների տարածվածությունը բնության մեջ։
Հալոգենները բնության մեջ հանդիպում են գերազանցապես միացությունների ձևով։
Քլորի բնական միացություններից են կերակրի աղը։ Բրոմի և յոդի միացություններ են պարունակում բնական ջրերը։
3. Հալոգենների ատոմների բաղադրությունը և կառուցվածքը։
Յոդի ատոմի կառուցվածքն է (54) 53: Ֆտորի ատոմի կառուցվածքն է (9) 9: Բրոմի ատոմի կառուցվածքն է (35) 35: Քլորի ատոմի կառուցվածքն է (17) 17:
4. Քլորի վալենտականությունը և օքսիդացման աստիճանը միացություններում։
Քլորի վալենտականություն, երբ մեկ է, օքսիդացման աստիճանը +1, −1, 0 է, երբ երեք է՝ +3 է, հինգ է՝ +5 է, յոթ է՝ +7 է:
5. Հալոգենի պարզ նյութերի ֆիզիկաքիմիական հատկությունները։
Քլորը, բրոմը և յոդը ջրում վատ են լուծվում, ֆտորը փոխազդում է ջրի հետ:
Հալոգեններն ազատ վիճակում շատ թունավոր են, նույնիսկ յոդը, եթե նրա կոնցենտրացիան օդում մեծ է:
Հալոգենները գոյություն ունեն երկատոմ մոլեկուլների ձևով, որոնք առաջանում են հալոգենների ատոմների արտաքին էներգիական մակարդակի կենտ էլեկտրոնները զույգվելու հաշվին:
Կապը երկու ատոմի միջև կովալենտային ոչ բևեռային է:
Մոլային զանգվածի մեծացման հետ հալոգենների հալման և եռման ջերմաստիճանները բարձրանում են, մեծանում է խտությունը, ինչը պայմանավորված է միջմոլեկուլային փոխազդեցության ուժերի
մեծացման հետ։
6. Քլորի և նրա միացությունների կիրառությունը
Քլորը լայնորեն օգտագործվում է արդյունաբերության մեջ։ Այն օգտագործվում է աղաթթվի արդյունաբերական ստացման և այնպիսի նյութերի պատրաստման համար, որոնք օգտագործվում են գործվածքներն
սպիտակեցնելու համար։ Խմելու ու կենցաղային նպատակների համար նախատեսված ջուրը մինչև ջրատար խողովակների ցանց մղելը հիվանդաբեր միկրոօրգանիզմներից ախտահանվում է իր մեջ աննշան քանակի քլոր լուծելով՝
քլորելով։
7. Աղաթթվի և նրա աղերի կիրառությունը։
Աղերը կիրառվում են ամենուրեք, ինչպես արտադրությունում, այնպես էլ առօրյա կյանքում:
Ազոտական թթվի աղերը՝ նիտրատները մեծ մասամբ օգտագործում են գյուղանտեսության մեջ:
Նատրիումի քլորիդը (կերակրի աղ) առանձնացնում են գետի և ծովի ջրից, ինչպես նաև ստանում են աղային հանքավայրերից:
«Ընտանեկան դպրոցի հարցեր»
1. Ինչո՞ւ են 7֊րդ խմբի գլխավոր ենթախմբի տարրերին անվանում «հալոգեններ»։
Այդպես է անվանվում, քանի որ բազմաթիվ մետաղների հետ առաջացնում են մեծ գործածություն ունեցող աղեր:
2. Ինչո՞ւ են հալոգենները համարվում կենսական տարրեր։
Որովհետև առաջացնում են բարդ օրգանական նյութեր և ապահովում են օրգանիզմների կենսագործունեությունը:
3. Որո՞նք են հալոգենների միացությունների դերը մարդու օրգանիզմում։
Քլորի զանգվածային բաժինն օրգանիզմում կազմում է 0,15%: Քլորիդ իոններ է պարունակում արյան պլազման՝ գերազանցապես NaCl և KCl աղերի լուծույթների ձևով։ Դրանք կարգավորում են օսմոտիկ ճնշումը,
ապահովում են իոնների հոսքը բջջային մեմբրանների միջոցով, ակտիվացնում են ֆերմենտները: Կերակրի աղի օրական պահանջը 5-10 գ է։ Մարդու և կենդանիների ստամոքսում արտադրվում է աղաթթու, որը կազմում է
ստամոքսահյութի 0,3%-ը։
Կենտրոնական նյարդային համակարգը շատ զգայուն է բրոմիդի իոնի՝ Br2, նկատմամբ, որն ունի հանդարտեցնող ազդեցություն։ Այդ պատճառով բրոմ պարունակող դեղամիջոցներն օգտագործվում են նյարդային
գրգռվածությամբ տառապող հիվանդների բուժման համար։
Մարդու օրգանիզմը պարունակում է շուրջ 25 մգ յոդ, որը հիմնականում կուտակված է վահանձև գեղձում: Վերջինում յոդի պակասը առաջ է բերում խպիպ ծանր հիվանդությունը, որի կանխման համար կերակրի
աղին խառնում են կալիումի յոդիդի (1 կգ NaCl-ին՝ 1-2 գ HI)։ Յոդի սպիրտային լուծույթը (5-10 %-անոց) օգտագործվում է բժշկության մեջ մաշկի բորբոքումների և վնասվածքների դեպքում՝ որպես վարակազերծող և
արյան հոսքը դադարեցնող միջոց։
4. Կարելի՞ է խմելու ջուրը ախտահանել քլորով։ Պատասխանը հիմնավորեք։
Քլորը կարող է շատ վնասակար լինել առողջության համար:Հալոգենները համարվում են միկրոտարրեր.իսկ նրանց օրգանական նյութերը թունավոր են ։ Կենդանի օրգանիզմում գտնվում. Են
հալոգենիդ աղի ձևով։
5. Աղաթթվի ո՞ր աղի 0.9%֊անոց ջրային լուծույթն է կոչվում ֆիզիոլոգիական լուծույթ։
Նատիրումի քլորիդից, կերակրի աղից է ստացվում այդ ֆիոլոգիական լուծույթը:
6. Ի՞նչ է ժավելաջուրը։
Ժավելաջուրը կիրառվում է թղթի և տեքստիլ արդյունաբերության մեջ։
7. Ի՞նչ է քլորակիրը։
Քլորակիրը կալցիումի հիդրօքսիդի և քլորի փոխազդեցության արդյունք է և բյուրեղաջուր պարունակող բարդ կոմպլեքս է։
Ազոտըքիմիական տարր է , պարբերական աղյուսակի 5-րդ խմբի 7–րդ տարրը, քիմիական նշանը՝ N, ատոմային թիվը՝ 7, ատոմային զանգվածը՝ 14.0067, էլեկտրոնային մակերեսի կարգը 2s²2p³:
Ֆոսֆորը քիմիական տարր է, որի նշանն է P։ Գտնվում է տարրերի պարբերական համակարգի 3-րդ պարբերության 5-րդ խմբի տարր։ Կարգահամարը՝ 15, ատոմական զանգվածը՝ 30,97376:
Ազոտ. ազոտի օքսիդները, ազոտական թթունև նրա
աղերը
N2, Ազոտն անգույն, անհոտ, անհամ, ջրում քիչ լուծվող գազ է: Ամենատարածված
քիմիական տարրերից է: Բնության մեջ հանդիպում է ինչպես ազատ վիճակում, այնպես էլ միացությունների ձևով: Ազոտն օդի հիմնական բաղադրիչն է և կազմում է նրա 75,6%-ը՝ ըստ զանգվածի, 78,09%-ը՝ ըստ
ծավալի:
Ազոտի օքսիդներ, անօրգանական միացություններ են, ազոտի և թթվածնի միացությամբ։ Թթվածնի
հետ ազոտն առաջացնում է 6 կայուն միացություն։ Ազոտի բոլոր օքսիդները սովորական պայմաններում գազեր են բացի N2O5 անգույն բյուրեղական նյութ է։
Մաքուր ազոտական թթուն սուր, հեղձուցիչ հոտով, անգույն հեղուկ է,
խտությունը՝ 1,52գ/սմ³, հալման ջերմաստիճանը՝–41°C, քայքայվելով եռում է 86°C ջերմաստիճանում, ցանկացած հարաբերությամբ
խառնվում է ջրին:
Ազոտական թթուն օդում ուժեղ «ծխում» է, քանի որ խոնավ օդում ջրային
գոլորշիների հետ մասամբ հեղուկ թթվի մանր կաթիլներից բաղկացած քուլաներ են առաջանում։
Ազոտական թթվի աղերը՝ նիտրատները
Ազոտական թթվի բոլոր աղերն առանց բացառության ջրում լուծելի,
բյուրեղային նյութեր են, ենթարկվում են ջերմային քայքայման
Ազոտական և ֆոսֆորական պարարտանյութեր
Ազոտական պարարտանյութերը անօրգանական և օրգանական ազոտ
պարունակող միացություններ են, որոնց հողի մեջ են մտցնում բերքառատության համար։ Հանքային ազոտային պարարտանյութերի թվին են պատկանում ամիդային, ամոնիակային և նիտրատային պարարտանյութերը։ Ազոտային
պարարտանյութերը հիմնականում ստանում են սինթետիկ ամոնիակից։ Ազոտի միացությունների պատճառով հաճախ սահմանափակում է մշակաբույսերի աճը և դրա համար էլ ազոտային պարարտանյութերն ունեն մեծ դրական
ազդեցություն։
Ֆոսֆորային
պարարտանյութերը անօրգանական և օրգանական ֆոսֆոր պարունակող միացություններ են, որոնց հողի մեջ են մտցնում բերքառատության համար։ Ֆոսֆորի պակասի կամ
բացակայության պայմաններում բույսերը ի վիճակի չեն աճելու նորմալ եղանակով։ Հողում ֆոսֆորի քիչ քանակությունը ազդում է հատկապես հացահատիկային բույսերի բերքի վրա։
Տարբերակված են ֆոսֆոր պարունակող պարարտանյութերի մի քանի տեսակներ.
«Ընտանեկան դպրոցի» հարցեր.
1.Ի՞նչ պայմաններ են անհրաժեշտ բույսերի աճման համար։
հող, ջուր, լույս, թթվածին
2. Ինչո՞ւ են ազոտը և ֆոսֆորը համարվում կենսական տարրեր։
Կենսական տարրեր են կոչվում այն տարրերը, որոնք առաջացնում են բարդ
օրգանական նյութեր, որոնք էլ ապահովում են օրգանիզմների կենսագործունեությունը, և քանի որ ազոտը և ֆոսֆորն ունեն այդպիսի հատկությունները, համարվում են կենսական տարր:
3. Ինչո՞ւ են հողին տալիս պարարտանյութեր։
Օրգանական պարարտանյութերը ոչ միայն բարձրացնում են հողի որակը եւ բույսերի
դիմացկւնությունը, այլև ապահովում են էկոլոգիապես անվտանգ և մաքուր բերք։
4. Ի՞նչ է «Նիտրատային աղետը»։
1970-ական թվականներին աշխարհի տարբեր երկրներում հանելուկային թունավորումների
բռնկումներ գրանցվեցին: Ինչպես պարզվեց՝ պատճառը նիտրատներն էին, որոնք մեծ քանակություններով օգտագործվել էին,
որպես պարարտանյութ: Ահա թե ինչու նիտրատներ պարունակող սննդամթերքներով զանգվածային թունավորումներն անվանվեցին նիտրատային աղետ:
Թեմատիկ հարցեր և վարժություններ՝
1. Ո՞ր տարրերն են ընդգրկված 5֊րդ խմբի գլխավոր են
թախմբում
Ազոտ — N
ֆոսֆոր — P
արսեն — As
ծարիր — Sb
2. Ո՞ր տարրի մոտ է ավելի ուժեղ արտահայտված ոչ մետաղական
հատկությունները ազոտի թե՞ ֆոսֆոր ինչո՞ւ։
Ազոտի,քանի որ մենդելևի աղյուսակ նա գտնում է վերևում իսկ
մետաղները գտնվւմ են ներքևում։
3. Ազոտը և ֆոսֆորը համարվում են կենսական տարրեր.
ինչո՞ւ։
Կենսական տարրեր են կոչվում այն տարրերը, որոնք առաջացնում են բարդ
օրգանական նյութեր, որոնք էլ ապահովում են օրգանիզմների կենսագործունեությունը, և քանի որ ազոտը և ֆոսֆորն ունեն այդպիսի հատկությունները, համարվում են կենսական տարր:
4. Ի՞նչ պայմաններ են անհրաժեշտ բույսի աճի համար….
Լույս, ջուր, հող, թթվածին
5. Ի՞նչ է պարարտանյութը. ինչպիսի՞ պարարտանյութեր
գիտեք։
Պարարտանյութեր, օրգանական, անօրգանական և կենսաբանական նյութեր են, որոնք օգտագործվում են հողի հատկությունները
և բույսերի սննդառությունը բարելավելու ու բերքատվությունը բարձրացնելու նպատակով։
Ինքնաստուգում՝ ՙՙՈչ մետաղներ՚՚ Յուրաքանչյուր առաջադրանքը 0.5 միավոր է
Ո՞ր քիմիական տարրի ատոմներն են մտնում թվարկված բոլոր նյութերի բաղադրության մեջ. նատրիումի հիդրօքսիդ, օզոն, ածխածնի (IV) օքսիդ, ջուր, ազոտական թթու, ծծմբի(VI) օքսիդ.
1) ծծումբ 2) քլոր
3) թթվածին 4)
ածխածին
Օդում ֆոսֆորի այրման, ստացված ֆոսֆորի (V) օքսիդի ջրում լուծվելը և ֆոսֆորական թթվի չեզոքացումը նատրիումի
հիդրօքսիդով ռեակցիաներըի ո՞ր տեսակին են համապատասխանում .
1) միացման, տեղակալման, փոխանակման
2) միացման, միացման, փոխանակման
3) փոխանակման, տեղակալման, միացման
4) միացման, փոխանակման, տեղակալման
Թթվածնի քանի՞ ատոմ կա ալյումինի օքսիդի մեկ մոլեկուլում.
1) 4
2) 1,806 . 1024 3) 2 4)
3
Ո՞ր շարքում են գրված միայն թթվային օքսիդների բանաձևեր.
1) CO2, Mn2O7, P2O5, NO2
2) Al2O3, K2O, SO3, CrO
3) FeO, P2O3, N2O, BaO
4) CrO3, CO, SrO, Cs2O
Ո՞ր պնդումն է ճիշտ ամֆոտեր (երկդիմի) օքսիդների համար.
1) փոխազդում են միայն հիմքերի հետ
2) փոխազդում են միայն թթուների հետ
3) փոխազդում են և’ հիմքերի, և’ թթուների հետ
4) չեն փոխազդում են ո’չ հիմքերի, ո’չ թթուների հետ
Որո՞նք են 1, 2, 3, 4 նյութերը փոխարկումների հետևյալ շղթայում.
Cu 1 ›
CuO 2 › CuSO4 3 › CuCl2 4 › Cu(OH)2
1) H2,H2SO4, HCl, KOH 3) O2, H2SO4, BaCl2, NaOH
2)H2O, SO3, NaCl, NaOH 4) O2, SO3, HCl, H2O
Որո՞նք են ոչմետաղ —> թթվային օքսիդ —> թթու —> աղ ծագումնաբանական կապն արտահայտող փոխարկումների
շղթայում համապատասխան ռեակցիաների հավասարումների ձախ մասերը` ըստ իրականացման հերթականության.
ա) SO2 + H2O
= դ)
H2SO3 + CaO =
բ) S +
O2 = ե) SO2
+ CaO =
գ) S + H2O =
1) բ, ե,
դ 2)
բ, ա,
դ 3)
գ, դ, ե 4) ե, ա, գ
Ջրածին ստանալու համար մետաղական ցինկի հետ ո՞ր թթուն են փոխազդեցության մեջ դնում.
1) խիտ H2SO4 2) նոսր
H2SO4 3) խիտ
HNO3 4) նոսր HNO3
Հետևյալ նյութերից ` HNO3, CaO, CuSO4, Ca(OH)2,
P2O5 որո՞նք կփոխազդեն նատրիումի հիդրօքսիդի հետ` առաջացնելով չեզոք աղեր. Ճիշտ
պատասխանը` բոլոր հնարավոր ռեակցիաների գործակիցների գումարն է.
1) 20 2) 21
3) 25 4)
26
Ո՞ր շարքի բոլոր նյութերն են փոխազդում կալիումի հիդրօքսիդի ջրային լուծույթի հետ.
1) FeO, CrO3,
HClO 3) ZnO,
HClO4, MgO
2) KCl, SO2,
CO2 4) FeCl3,
ZnO, Mn2O7
Համապատասխան պայմաններում հետևյալ զույգերից մի քանիսի նյութերը
փոխազդում են. ա) Zn և FeCl2, բ) Fe և
ZnCl2, գ) Cu և AgNO3, դ) CuO և HNO3,
ե) CuSO4 և Fe:
Որքա՞ն է տեղակալման ռեակցիաներում ստացվող բարդ նյութերի
հարաբերական մոլեկուլային զանգվածների գումարը.
1) 392 2)
480 3) 476
4) 264
NaOH, H2SO4, Al(OH)3, Cu(OH)2, Ca(OH)2, Fe(OH)3 միացություններից մի քանիսը հնարավոր է ստանալ համապատասխան օքսիդի և
ջրի միացումով: Որքա՞ն է հնարավոր ռեակցիաների հավասարումների գործակիցների գումարը.
1)
10 2)
25 3)
4 4)
6
Միացություններում +6 օքսիդացման աստիճան ցուցաբերող քիմիական տարրի
առաջացրած 0,875 գ զանգվածով երկհիմն թթվի քայքայումից գոյացել է 0,812 գ այդ
թթվին համապատասխանող օքսիդ: Որքա՞ն է թթվի մոլային զանգվածը (գ/մոլ).
1) 250
2)
210 3) 162
4) 98
Թթվածնի քանի՞ ատոմ է պարունակում 1,02 գ ալյումինի օքսիդը.
1) 1,806 . 1021 2)
0,03 3)
0,01 4)
1,806 . 1022
7,8 գ զանգվածով կալիումը լուծել են 48,4 գ ջրում: Որքա՞ն է նյութի զանգվածային բաժինը (%) ստացված լուծույթում.
1)
20 2)
80 3)
25 4)
65
Որքա՞ն է երկաթի օքսիդի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը, եթե դրա 19,68 գ զանգվածով նմուշը մինչև մետաղ վերականգնելու
համար ծախսվել է 8,2656 լ (ն.պ.) ծավալով ջրածին.
1)
72 2)
160
3)
23 4)
104
Ծծմբական և ազոտական թթուներ պարունակող 945 գ զանգվածով ջրային լուծույթին ավելցուկով բարիումի քլորիդ ավելացնելիս
անջատվել է 116,5 գ նստվածք: Նստվածքի անջատումից հետո մնացած լուծույթը չեզոքացնելու համար ծախսվել է 100 գ
նատրիումի հիդրօքսիդ:
ա) Որքա՞ն է ազոտական թթվի զանգվածային բաժինը (%) ելային լուծույթում:
բ) Որքա՞ն է ելային լուծույթում ծծմբական թթվի զանգվածը (գ):
Պարբերական համակարգի գլխավոր ենթախմբերի տարրերից մեկի բարձրագույն օքսիդի մոլային զանգվածը 108 գ/մոլ է, իսկ այդ
օքսիդում թթվածնի զանգվածային բաժինը 74 % է:
ա) Որքա՞ն է այդ տարրի ջրածնային միացության մոլային զանգվածը (գ/մոլ):
բ) Ի՞նչ զանգվածով (գ) թթու կառաջանա այդ օքսիդի մեկ մոլը ջրում լուծելիս:
Համար մեկ տարրը Տիեզերքում` Ջրածին
Ջրածնի իզոտոպները`պրոտիում, դեյտերիում, տրիտիում:Համար մեկ նյութը Երկրագնդում `Ջուր: Լուծույթներ: Ծանր ջուր: Ջրածնի պերօքսիդ: Ջրի ֆիզ. քիմ. և
ֆիզիոլոգիական հատկությունները:Ջրածինը որպես ապագայի վառելանյութ:
Իզոտոպները
Իզոտոպները որևէ քիմիական տարրի ատոմների տարատեսակներ, որոնց կարգաթիվը նույնն է, իսկ զանգվածային թիվը տարբեր։ Անվանումը պայմանավորված է նրանով, որ ատոմի բոլոր
իզոտոպերը Մենդելեևի աղյուսակում զբաղեցնում են նույն տեղը:
Որոշել սովորական ջրի(H2O) ծանր ջրի(D2O) և ռադիօակտիվ(T2O) հարաբերական մոլեկուլները:
M2(H2O)=Ar(H)*2+Ar(O)=2+16=18
M2(D2O)=Ar(D)*2+Ar(O)=4+16=20
M2(T2O)=Ar(T)*2+Ar(O)=6+16=22
M2(3T218O)=2*3+18=24
հետազոտական աշխատանք՝<<Ջրածինը որպես ապագայի վառելանյութ:>>
Ջրածինը տիեզերքի ամենատարածված տարրն է։ Ջրածին գազը թունավոր չէ և օժտված է մեծ ջերմատվությամբ։Այն հնարավորություն է տալիս ստանալ մեծ քանակությամբ որակյալ էներգիա՝ առանց շրջակա միջավայրը
վնասելու։ Ջրածնային վառելիքն էկոլոգիապես անվտանգ է: Այրելիս միայն ջուր է առաջացնում: Ջրածինը էկոլոգիապես մաքուր և իդեալական վառելանյութ է: Ջրածնի այրման ջերմությունը մի քանի անգամ մեծ է
ցանկացած այլ վառելանյութի այրման ջերմությունից:
Փորձ
Zn+HCL->ZnCl2+H2
Mg+HCL->MgCl2+H2
2H2+O2->2H2O+Q
H2O-Հաստ էլ,հոսանք------------ 2H2+O2
Ուղղորդող հարցեր.
Որո՞նք են ջրի ֆիզիկական հատկությունները, թվարկեք
Ջրի ֆիզիկական հատկություններն են՝ սովորական պայամաններում՝ հեղուկ, եռման աստիճանը՝ 100C, սառեցման աստիճանը 0C, ջուրը էլեկտրական հոսանք չի հաղորդում: Սովորական պայմաններում ջուրն անգույն, անհամ,
անհոտ հեղուկ է ամենամեծ խտությունը 4°С-ում է՝ ρ=1 գ/մլ։
Որո՞նք են ջրի քիմիական հատկությունները, թվարկեք
Ջրի քիմիական հատկությունները՝ փոխազտեցությունն է պարզ և բարդ նյութերի հետ: Փոխազդում է մետաղների հետ. Ջրի օրգանոլեպրիկ հատկությունները՝ համ, հոտ չունի:
Ո՞րն է համարվում մաքուր խմելու ջուր
Այն ջուրը, որը մաքուր է և չունի քլորի հոտ, համարվում է մաքուր խմելու ջուր։
Ջրի շրջապտույտը բնության մեջ
Ընդերքի ջրերը լցվեցին գետը, գետը լցվեց ծովը, ծովի ջրերը գոլորշիացան դարձան ամպ, անձրև եկավ ու այդպես շարունակ:
Ջրի աղտոտման տեսակները որո՞նք են
Ծանր ջուր ասելով հիմնականում նկատի են ունենում առավել տարածված HDO և D2O միացությունները: Այն կիրառում են ատոմային ռեակտորներում, որպես նեյտրոնների դանդաղեցուցիչներ, ինչպես
նաև դեյտերիում պարունակող այլ նյութեր ստանալու համար։
Ի՞նչ է կոշտ ջուրը և ինչպե՞ս են այն վերացնում
Ջրի կոշտությունը պայմանավորված է ջրում պարունակվող կալցիումի, մագնեզիումի, երկաթի, ածխաթթվական և ծծմբաթթվական աղերով: Կոշտ ջրում վատ են եփվում բանջարեղենն ու միսը, իսկ թեյը վատ է թրմվում և
վատանում է համային հատկությունները: Ջրի կոշտությունը կարելի է նվազեցնել այն եռացնելով, այդ դեպքում ոչնչանում են նաև մանրէները, հեռանում են լուծված գազերը։
Ինչպե՞ս են ստանում թորած ջուրը:
Թորած ջուր, թորման եղանակով հանքային աղերից, օրգանական ու անօրգանական նյութերից և այլ խառնուրդներից մաքրված ջուր։ Թափանցիկ է, անգույն և չեզոք։ Մաքրման աստիճանը կախված է կիրառման
նպատակներից։ Պահում են անագե փակ անոթներում կամ քիմիապես կայուն շշերում։ Թորած ջուրը պիտանի չէ խմելու համար։ Երկարատև օգտագործումը առաջացնում է ստամոքս-աղիքային համակարգի
գործունեության խանգարում։
Կենդանի օրգանիզմի հիմնական տարրերն են՝ միկրոտարրեր, մակրոտարրեր և ուլտրատարրեր:
Ո՞րն է կենդանի օրգանիզմի կառուցվածքային միավորը, նրա բաղադրությունը
Կենդանի օրգանիզմի կառուցվածքային միավորը բջիջն է: Բջջի բաղադրությունը՝ 70-80% ջուր (անօրգանական), 10-20% սպիտակուցներ, 1-5% ճարպեր, 0.2-2% ածխաջրեր, 0,2-2% նուկլեինաթթուներ,
Ինչու՞ են գիտնականներն ասում. «Կյանքը՝ սպիտակուցների գոյության ձևն է»
Գիտնականներն այդպես են ասում, որովհետև պիտակուցները մեծ դեր ունեն մեր կյանքում, մենք ապրում և շնչում ենք դրանց շնորհիվ:
Ինչպիսի՞ օրգանական և անօրգանական նյութեր կան կենդանի օրգանիզմում
Ինչպիսի՞ քիմիական ռեակցիայով կարելի որոշել օսլայի առկայությունը սննդանյութերում
Ի՞նչ պայմաններ են անհրաժեշտ բույսի աճի համար
Անհրաժեշտ է՝ ջուր, լույս, ջերմություն, կենսական տարրեր, պարարտանյութեր:
Ի՞նչ է լուսասինթեզը ⟨ֆոտոսինթեզը⟩
Լուսասինթեզի բանաձևը՝ 6CO2+6H2O =C6H12O6+6O2
Ո՞րն է վիտամինների դերը կենդանի օրգանիզմներում:
Վիտամինները կենդանի օրգանիզմում շատ մեծ դեր ունեն, նրանք հարկավոր են օրգանիզմի աճի, կայուն զարգացման և այլ ֆունկցիաների համար։
Սպիտակուցներ
բարձրամոլեկուլային օրգանական միացություններ, որոնք կազմված են պեպտիդային
կապով իրար միացած ալֆա-ամինաթթուներից: Կենդանի օրգանիզմներում սպիտակուցների ամինաթթվային հաջորդականությունը որոշվում է գենետիկական կոդով, սինթեզելիս հիմնականում օգտագործվում է
ամինաթթուների 20 տեսակ։Ամինաթթուների տարբեր հաջորդականություններն առաջացնում են տարբեր հատկություններով օժտված սպիտակուցներ։Ամինաթթվի մնացորդները սպիտակուցի կազմում կարող են ենթարկվել
նաև հետատրանսլյացիոն ձևափոխությունների, ինչպես բջջում ֆունկցիայի իրականացման ժամանակ, այնպես էլ մինչև ֆունկցիայի իրականացումը։
Գործնական աշխատանք
6. Հիմքերի քիմիական հատկությունները (հայտանյութերի գույնի փոփոխությունը հիմնային միջավայրում, հիմքերի փոխազդեցությունը թթուների հետ՝ չեզոքացման
ռեակցիա, ալկալիներից՝ նատրիումի հիդրօքսիդի, անլուծելի հիմքի՝ պղնձի (II) հիդրօքսիդի և երկդիմի հիդրօքսիդի՝ ալյումինի հիդրօքսիդի ստացումը և
հատկությունների ուսումնասիրությունը:
Քանի գրամ աղ կստացվի եթե փորձի համար վերցված է եղել 0,4g Նատրումի հիդրոքսիդ
Հաշվառկ
Տրված է m(NaOH)=0.4g
m(NaCl)=?g
xg
NaCl n=m/M
1)n(NaOH)=m(NaOH)/M(NaOH)
m(NaOH)=23+16+1=40g/մոլ 0,01m
n=m/M=0,4g/40gmol=NaOH
n(NaCl)=n(NaOH)=0,01mol
3)
m(NaCl)=n*m=0,01*58,5=
Քիմիա․ 16․12․2019
էջ 27-28
1. Որն է հիմնական տարբերությունն ալկալիների և մյուս հիմքերի միջև:
Ալկալինների և մնացած հիմքերի հիմնական տարբերությունն այն է, որ ալկալինները լուծվում են ջրի մեջ, իսկ մնացած հիմքերը չեն լուծվում։
2. Հետևյալ պնդումներից որն է ճիշտ:
իմ կարծիքով բոլորն ել սխալ են:
3. Որն է <<հինգերորդ ավելորդ >> միացությունը և
հիմնավորեք:
ա) Mn(OH)2 –
ջրում չի լուծվում
բ) Mg(OH) – ալկալին է
4. Ինչու ալկալիններ պարունակող սրվակները պետք է խնամքով փակել:
Ալկալիններ պարունակող սրվակները պետք է խնամքով փակել, քանի որ ալկալինները շատ ակտիվ են և շատ արագ են ռեակցվում օդի ածխաթթու գազի հետ։
Քիմիա․ տնային աշխատանք․ 02.12.2019
Դասագրքից սովորել էջ 18-ից 22-ը, կատարել վարժությունները՝ էջ
22-ից 23-ը:
1. Ինչ նյութեր են թթուները, ինչպես են դասակարգվում:
Թթուները բարդ նյութեր են, որոնք կազմված են ջրածնի մեկ կամ մի
քանի ատոմներից և թթվային մնացորդներից: Թթուները ըստ ջրածնի ատոմների դասակարգվում են միահիմն և երկհիմն, իսկ ըստ թթվային մնացորդների դասակարգվում են թթվածնավոր և անթթվածնավոր:
2. Որն է հինգերորդ ավելորդ միացությունը:
ա) HF, H2S, HPO3, PH3,
HClO3
բ) HCl, HClO, HClO2, HClO3,
HClO4
գ) H2CO3, H2SO3, H2SO4, H2SeO3,
H2TeO3
դ) H2SO4, H2S, H2Se, H3PO3, H3PO4
3. Հետևյալ պնդումներից որն է ճիշտ:
ա) թթուների մոլեկուլում առկա է ջրածնի միայն մեկ ատոմ
բ) երկհիմն թթվի մոլեկուլն անպայման պետք է ջրածնի երկու ատոմ պարունակի
գ) ցանկացած թթվածնային թթու կարելի է ստանալ համապատասխան օքսիդի
և ջրի փոխազդեցությունից
դ) թթվածնային մանցորդը կարող է նաև ջրածնի ատոմ պարունակել
4. Հետևյալ նյութերից որոնք են փոխազդում աղաթթվի հետ:
Ca, CaO, LiOH, Au,
N2, Mg, Na2CO3, CaSO3, BaSO4
5. Գրեք հետևյալ թթվային օքսիդներին համապատասխանող թթուների
քիմիական բանաձևերը:
CO2 – H2CO3
SO3 – H2SO4
N2O5 – HNO3
Տնային Աշխատանք
անօրգանական է՝Օքսիդներ հիմքեր թթուներ աղեր
Օրգանական՝ կոչվում են այն միացությունները, որոնց բաղադրության մեջ մտնում է ածխածին տարրը։
Ծծմբական թթու
Շաքար
Նատրումի Հիդրոգսիդ
Քլորա Ջրածին
Կալումի նիտրատ
3․
անօրգանական է՝Օքսիդներ հիմքեր թթուներ աղեր
5․
H2SO3 + 2 KOH → 2 H2O + K2SO3
Ca(OH)2 + CO2 → H2O + CaCO3
K2O + H2O → 2 KOH
Տնային աշխատանք
1․
Օքսիդներ, երկտարր միացություններ են, որոնք բաղկացած են որևէ տարրի և թթվածնի
ատոմներից։ Օքսիդներում թթվածինը դրսևորում է -2 օքսիդացման աստիճան։
Անջուր ջրածնի պերօքսիդը անգույն, ջրից ծանր հեղուկ
2․
Բ) ածխածնի օքսիդ
Գ)Երկաթի օքսիդ
Զ)Պղնձի օքսիդ
4․
4 Li + O2 → 2 Li2O
2 Ba + O2 → 2 BaO
4 P + 5 O2 → 2 P2O5
Գործնական աշխատանք 5. Թթուների քիմիական հատկությունները (հայտանյութերի գույնի փոփոխությունը թթվային միջավայրում,թթուների փոխազդեցությունը մետաղների, հիմնային օքսիդների, հիմքերի և աղերի:
Հայտանյութերը`դրանք օրգանական ներկեր են, որոնք ցույց են տալիս հիմքի կամ թթվի առկայությունը:
Անթթվային թթուներ՝
Բանաձևը
Անվանումը
Թթվային մացորդ
H2+1S-2
ջրածնածծմբական
S2 – սուլֆիդ
H+1F-1
Ֆտորաջրածին
F– – ֆտորիդ
H+1Cl-1
Քլորաջրածնական թթու
Ce– – ֆլորիդ
H+1B-1
բրոմաջրածնական
B – բրոմիդ
H+1l-1
Յոդաջրածնական
I– յոդիդ
Թթվածնավոր թթուներ՝
Բանաձևը
Անվանումը
Թթվային մնացորդ
H2SO3
Ծծմբային թթու
SO32– – սուլֆիտ
H2SO4
Ծծմբական թթու
SO42– – սուլֆատ
H2CO3
Ածխաթթու
CO3 – կարբոնատ
H2SiO3
Սիլիկաթթու
SiO32- – սիլիկատ
HNO2
Ազոտային
NO2 – նիտրիտ
HNO3
Ազոտական
NO3– – նիտրատ
HPO3
Մետաֆոսֆորական
PO3– – մետաֆոսֆատ
Եռհիմն թթուներ՝
Բանաձևը
Անվանումը
Թթվային մնացորդ
H3PO4
Օրթոֆոսֆորական
PO43- – ֆոսֆատH2PO4– – դիհիդրոֆոսֆատ
HPO42- – հիդրոֆոսֆատ
Քիմիա. Գործնական աշխատանք 4. Օքսիդների ստացումը և հատկությունները.
Գործնական աշխատանք 4. Օքսիդների ստացումը և հատկությունները.
Այրման ռեակցիաները օսիդավերականգնամ ռեակցիաներ են, որոնք ընթացքում անջատվում է ջերմություն և լույս:
Ընթացք՝
Առաջին հերթին վառում ենք սպիրտայրոցը, այնուհետև մագնեզիումը մոտեցնում կրակին և տեսնում հրավառությունը: Այսպիսով ստանում ենք մագնեզիումի օքսիդ՝ մագնեզիումը օդում այրելով:
Սկզբում ջրում ենք լուծում մագնեզիումը, այնուհետև ավելացնում ենք ֆենոֆտալեին և ստացանք շատ գեղեցիկ մորու գույնով լուծույթ:
Փորձ 3. Չեզոքացման ռեակցիա
Ռեակցիա՝ Mg(OH)2 —> MgCl2
Չեզոքացման ռեակցիա է կոչվում հիմքի և թթուների միջև ընթացող ռեակցիան, որի հետևանքով առաջանում է աղ և ջուր:
Ընթացք՝
Երկրորդ փորձը կատարելիս անմիջապես հետո կատարում ենք այս ռեակցիան: Կորում է մորու գույնը և ստանում ենք աղ և ջուր պարունակող լուծույթ:
05․11․2019
Օքսիդներ
Քիմիական Նյութերը լինում են պարզ և բարդ
Պարզ նյութերըլինում են մետաղական և ոչ մետաղական
Պարզ նյութերը կազմված են մեկ տարի ատոմներից
Մետաղները՝Ca,Fe,Cu,Ag,Al,Zn,Au,Mg,Mn
Ոչ մետաղներ են`H2.He,O2,Si,Cl,F,Ne,B,Se,Br
Բարդ նյութերը լինում են օրգանական և անօրգանական
Բարդ նյութերը կազմված են մի քանի տարի ատոմներից
անօրգանական է՝Օքսիդներ հիմքեր թթուներ աղեր
Այլ նյութեր-նատրիում,հիմքեր,մագնեզիում,կալցիումը
Օքսիդներ ՝NaO2,CuO,So3,ZnO,Al2O3,BeO
Oքսիդներ են կոչվում այն երկու տարից կազմված այն անօրգանկան նյութերը
որոնցից մեկը թթվածինն է -2 օքսիդացման աստիճանում
Օքիսդների ընդհանուր բանաձևը
RxOy-2
Հիմնային-Na2O,K2OCuO,BaO,FeO
Թթվային -P2O3,So3,N2O5,SO3,J2,O7,CrO3,Mn2O7
Երկդիմի-BeO,ZnO,Al2O3,Cr2O3
Անֆոտեր-
Անտարբեր- N2O.NO.SIO
Ֆոսֆոր
Ֆոսֆորի հայտնաբերումը վերագրվում է համբուրգցի ալքիմիկոս Հ․ Բրանդին (1669), որն ստացավ երկնագույն լուսարձակող նյութ՝ «սառը կրակ», և անվանեց ֆոսֆոր (հունարեն՝ - լույս և - կրող)։ Ֆոսֆորի
տարրական բնույթը հայտնաբերել է Ա․ Լավուազիեն (1783)։
Հայտնաբերել է Հենինգ Բրանդը 1669 թվականին։ Բնության մեջ գտնվում է միայն միացությունների ձևով։ Հանդես է գալիս մի քանի ալոտրոպ ձևափոխություններով։ Ոչ մետաղ է։
Անունն ստացել է շնորհիվ իր լուսարձակելու հատկության։ Ֆոսֆոր բառը ծագում է հունարեն φῶς՝ «լույս» և φέρω՝ «տանում եմ» բառերից։
Ֆոսֆորափայլ բառն սկզբում ունեցել է ֆոսֆորի արձակած լույսի նշանակությունը, հետագայում սկսել է գործածվել որպես առարկաների արձակած սառը լույս ընդհանրապես։
Տարրական ֆոսֆորն ստանում են կալցիումի ֆոսֆատի, սիլիկահողի և ածխածնի խառնուրդն էլեկտրական վառարանում առանց օդի մուտքի մինչև 1600 °C տաքացնելով՝
Ստացված գազային P4-ը բաց թողնելով ջրի մեջ՝ վեր են ածում պինդ վիճակի։
Ֆոսֆորի գոլոր\իները փո\եզրկելուց հետո սառեցնում են (50 °C) և ստացվող տեխնիկական սպիտակ ֆոսֆորը հավաքում ջրի տակ։
Ֆոսֆորը հիմնականում օգտագործվում է ֆոսֆորական թթու և նրանից ֆոսֆորական պարարտանյութեր և այլ ֆոսֆատներ ստանալու համար։
Ֆիզիկական հատկություններ
Ֆոսֆորը բնության մեջ տարածված տարր է, կազմում է երկրակեղևի զանգվածի 9,3․10−2% (տարածվածությամբ 13-րդն է)։ Ֆոսֆորը բնորո\ հոտով, անգույն, մոմակերպ, թունավոր նյութ է, ստացվում է ֆոսֆորի
գոլոր\իները սառեցնելիս։
Հալման ջերմաստիճանը 44,1 °C, եռմանը՝ 280,5 °C, խտությունը՝ 1828 կգ/մ3։ Օդում (40 °C-ում) ինքնաբռնկվում է (պահում են ջրի տակ)։ Բաղկացած է Р4 մոլեկուլներից(Ֆոսֆորի
մյուս ձևափոխություններն ատոմական պոլիմերներ են)։ Տաքացնելիս 250-300 °C դանդաղ փոխարկվում է կարմիր ֆոսֆորի։ Այն առաջացնում է բյուրեղական մի քանի ձևափոխություններ, որոնք 416-423 °C-ում
սուբլիմվում են և ունեն 2000-2400 կգ/մ3 խտություն։
Քիմիապես ավելի պասսիվ է, օդում բռնկվում է 240-250 °C տաքացնելիս, համարյա թունավոր չէ։ Չի լուծվում ջրում և ծծմբածխածնում։ Ապրանքային կարմիր ֆոսֆորը գործնականորեն ամորֆ է, գույնը՝
կարմրաշագանակագույնից մանուշակագույն։
Սպիտակ ֆոսֆորը ճնշման տակ (մոտ 15 000 մթնոլորտ) տաքացնելիս՝ 200-220 °C, փոխարկվում է սև ֆոսֆորի (նման է գրաֆիտին, կիսահաղորդիչ է)։
Հեղուկ և գազային ֆոսֆորը բաղկացած է P4 մոլեկուլներից։ Ֆոսֆորը տիպիկ ոչ մետաղ է, քիմիապես ակտիվ է։ Միացություններում գերազանցապես կովալենտական է, ցուցաբերում է -3, +3 և +5 օքսիդացման
աստիճաններ (արժեքականությունը 3 և 5, հազվադեպ 4, 1 և 4)։ Առաջացնում է սահմանափակ թվով իոնական միացություններ (Na3P, Ca3P2 և այլն)։ Ֆոսֆորը վերականգնիչ է, օքսիդացնող հատկությունները շատ
թույլ են արտահայտված։ Ֆոսֆորի երկու կարևոր ալոտրոպ ձևերն են՝ սպիտակ ֆոսֆորը և կարմիր ֆոսֆորը։ Սև ֆոսֆորն ստացվում է սպիտակ ֆոսֆորը բարձր (շուրջ 1200 մեգապասկալ) ճնշման տակ տաքացնելիս։
Տնային աշխատանք՝ ընտրեք կենցաղում կամ շրջապատում 2-3 նյութ,գրեք դրանց բանաձևերը և կատարեք հետևյալ հաշվարկներ՝
Ինչպիսի՞ տարրերից են կազմված նյութը,ատոմների քանակը,հաշվել հարաբերական մոլեկուլային զանգվածները՝Mr,զանգվածային բաժինները՝w,զանգվածային հարաբերությունները և տարրերի մոլային
բաժինները բարդ նյութերում:
Գրել օրինակներ, աղյուսակում լրացնել
H20
1)H2,O2
2)1O H2
3)Mr(H₂O) = 2Ar(H)+Ar(O) = 2*1+16 = 18
4)W=h= 1/18*100=5.5%
CaCO3
1)Ca,C,O2
2)Ca1.C1,O2
3)Mr(CaCO3)= 40+12+3•16=100
4)W=Mr ( Ca ) = 40
w ( Ca ) = 100 * 0,4 = 40 %
Mr ( C ) = 12
w ( C ) = 100 * 0,12 = 12 %
Mr ( O ) = 16 * 3
w ( O ) = 100 * 0,48 = 48 %
17.09.2019
Նյութի հատկությունները
Նյութի հատկությունն է կոչվում այն հատկանիշները, որոնցով նյութերը նման են իրար կամ տարբերվում են իրարից։
Տարբերում են նյութի 3 հատկութթյունների՝Ֆիզիկական,քիմիական,ֆիզիոգիական
Ֆիզիկական՝նյութի ֆիզիկական հատկություները դիտարկում են կամ չափում են առանց նոր նյութ ստանալու։
Քիմիական հատկությունները՝նյութի քիմիական հատկությունը այլ նյութերի հետ նրա փոխազդեցությունն է։
Ֆիզիլոգիական՝ նյութի Ֆիզիլոգիական հատկությունը ազդեցությունը կենդանիներ վրա դրական կամ բացասական
Գործնական աշխատանք 3
Նյութերի ֆիզիկական հատկությունների դիտարկումը և չափումը։
Նյութի անվանում-ջուր բանաձև`h=H2O
Կերակրի աղ-NaCL
Շաքար-C 12H22O11
Թթվածին-O2.N2
Կերակրի սոդա-NaHCO3,Na2Co3
C2H5OH Էթանոլ
Քցախա Թթու-СH3COOH
Պղինձ-Cu
Երկաթ-Fe
Կավիճ-СaCO3
Դաս 1. Կրկնողություն` Ֆիզիկական մարմին և նյութ:Ի՞նչ է նյութը,պարզ և բարդ նյութերի օրինակներ: Անօրգանական և օրգանական նյութերի օրինակներ:Մաքուր
նյութեր,խառնուրդներ(համասեռ և անհամասեռ):Նյութի բաղադրությունը՝մոլեկուլ,ատոմ , իոն (կառուցվածքը,բաղադրությունը):Նյութի հատկությունները՝ ֆիզիկական, քիմիական, ֆիզիոլոգիական:
Ֆիզիկական մարմինը ունի զանգված և ծավալ։Բոլոր Ֆիզիկական մարմիները կազմված են նյութերից։
Նյութ-Նյութը տարածության մեջ որոշակի ծավալ զբաղեցնող,միմիանց հետ փոխազդող մասնիկների համախումբ է,մոլեկուլ,ատոմ,իոն,իրեն բնորոշ բաղադրությամբ,կառուցվածքով և հատկություններով օշտված։
Հայնժտնի է մոտ 30 միլիոն նյութ,Պարզ նյութերը կազմված են միատեսակ տարի ատոմներից,
Li,Na,Be,Mg,Al,Rb,Zn
C,Cl,Xe,Rn
Օրգանկան-Սպիտակուց,ճարպերը,օսլա,շաքար,գլուկոզ և այլն
Անօրգանկան-Անօրգանկան նյութերը,ջուրը և հանքային առերը,մետաղներ,ոչ մետաղներ,հիմքեր,թթուներ,օքսիդներ
Ի՞նչ կարծիք ունեք կենսական միջավայրի մասին
Որո՞նք են առողջ ապրելակերպի սկզբունքները
1. Քնել պետք է 7-9 ժամ
2. Որքան հնարավոր է՝ շատ շարժվել
3. Ակտիվորեն զբաղվել սպորտով
4. Հետևել հիգիենային
5. Էմոցիաներ: Աշխատեք որքան հնարավոր է շատ ուրախանալ կյանքով և որքան հնարավոր է քիչ նյարդայնանալ:
Ինչու՞ են նավթը համարում «սև ոսկի »
երկրները կարող է հարստանալ նավթի օգնությամբ։ Օրինակ դուբայը, դուբայը ունի շատ նավթ և այդ պաճառով Դուբայը շատ հարուստ է:
Ինչու՞ է ջրածինը համարվում ապագայի վառելանյութ
Ինչու՞ խմելու ջուրը չի կարելի վարակազերծել քլորով
Ինչու՞ են հողին տալիս պարարտանյութեր
Ինչու՞ է անհրաժեշտ քնել մոտավորապես 8 ժամ
8 ժամ քունը պետք է երեխաներին,նրանց պետք է քնել որպեսզի առողջ մեծանան։
Ինչու՞ են ամռանը հագնում բաց գույնի հագուստ և այլն:
Որպեզի չշոգեն մարդիկ երբ ամռանը հագնում են մուգ գույնի հագուստ որովհետև մուգ գույնի շորերը արևը կլանում են
նրանք սկսում են հոգեբանորեն նեղվել և շոգել, երբ մարդիկ հագնում են բաց գույն նրանք չեն շոգում:
Ջրածին
Ջրածինը (Hydrogenium` լատիներեն ջուր ծնող) պարբերական համակարգի առաջին պարբերության՝ առաջին
խմբի, մեկ կարգաթվով տարրն է:
ջրածին տարրի նշանը
Ջրածնի ատոմն ունի ամենապարզ կառուցվածքը` մեկ դրական լիցքով միջուկի շուրջը սփռված է մեկ էլեկտրոն:
ջրածնի ատոմի կառուցվածքը
Միացություններ առաջացնելիս ջրածինը հիմնականում ցուցաբերում է մետաղական հատկություն, այսինքն՝ տալիս է մեկ էլեկտրոն և ձեռք է բերում +1 լիցք:
H0−1e→H+
Իսկ որոշ պայմաններում ոչ մետաղական հատկություն` ընդունում է էլեկտրոն (օրինակ՝ մետաղների հետ առաջացած միացություններում) և ձեռք բերում −1 օքսիդացման աստիճան:
H0+1e−→−H−
Միացությունների ձևով ջրածինը չափազանց տարածված տարր է: Նա կազմում է ջրի զանգվածի 11%-ը, մտնում է բոլոր բուսական` մրգերի, բանջարեղենների, թթուների, և կենդանական նյութերի` ճարպերի, սպիտակուցների, ածխաջրերի,
նավթի, և շատ այլ հանքային նյութերի բաղադրության մեջ:
Նա կազմում է արեգակի և աստղերից շատերի զանգվածի կեսից ավելին: Արեգակնային համակարգի ամենամեծ մոլորակը` Յուպիտերը, համարյա լրիվ կազմված է ջրածին քիմիական տարրից: Ցածր
ջերմաստիճանի և շատ բարձր ճնշման պատճառով ջրածինն այդ մոլորակի վրա գտնվում է պինդ վիճակում:
Ջրածին տարր պարունակող ցանկացած միացություն պարունակում է ջրածնի երկու իզոտոպ` պրոտիում ( 99,98) և դեյտերիում (0,02): Աննշան քանակությամբ հանդիպում է նաև երրորդ իզոտոպը` տրիտիումը:
Ջրածինը բնության մեջ ազատ վիճակում հանդիպում է չնչին քանակով՝ գլխավորապես մթնոլորտի վերին շերտերում: Երբեմն, այն երկրի ընդերքից դուրս է գալիս այլ գազերի հետ
հրաբխային ժայթքումների, ինչպես նաև նավթի արդյունահանման ժամանակ:
Տարածվածություն
Սատուրն։ Մոլորակը բաղկացած է հիմնականում ջրածնից և հելիումից։
Տիեզերքում
Ջրածինը ամենատարածված տարրն է տիեզերքում[6]․ կազմում է աստղերի և արևի զանգվածի մոտ կեսը (պլազմայի ձևով),
արեգակի մթնոլորտի 84 %-ը, միջաստղային միջավայրի և միգամածությունների հիմնական մասը։ Աստղերի ընդերքում՝ ջրածնի ատոմների միջուկներից՝ պրոտոններից սինթեզվում են հելիումի ատոմի միջուկներ (ջերմամիջուկային
սինթեզ), անջատվում է ահռելի քանակներով էներգիա։
Ջրածինը հայտնաբերվել է նաև այլ մոլորակների մթնոլորտում (H2, CH4, NH3, OH—, SiH—, PH— և այլն)։
Երկրի ընդերքում և կենդանի օրգանիզմներում
Ջրածնի պարունակությունը երկրակեղևում (ըստ զանգվածի) 0,15% է, ընդհանուր
պարունակությունը երկրի վրա՝ 1% (16% ըստ ատոմների թվի)։ Ազատ վիճակում հանդիպում է հազվադեպ՝ որոշ հրաբխային և այլ բնական գազերում, օդում՝ 1•10−4։ Մթնոլորտի վերին շերտերում ջրածնի պարունակությունը շատ
ավելի մեծ է, մերձերկրյա տարածությունում առաջացնում է երկրի պրոտոնային ռադիացիոն գոտին։
Ջրածինը մտնում է ամենատարածված նյութի՝ ջրի (11, 19% ըստ զանգվածի), նաև քարածխի, նավթի, բնական գազերի, կավերի, կենդանական և բուսական օրգանիզմների
բաղադրության մեջ։
Ջրածնի իզոտոպային բաղադրությունը տարբեր տեղերում նույնը չէ․ ծանր ջրածինի (D) պարունակությունը օվկիանոսների վերին շերտերում ավելի մեծ է, քան
մթնոլորտային տեղումներում և սառցադաշտերում։
Ստացում
Ջրածնի օքսիդների տարբեր սխեմատիկ ներկայացուցիչները
Ջրածին, դեյտերիումի, Տրիտիումի
Հիմնական հոդված՝ Ջրածնի արտադրություն
Ջրածնից փոքր իոնացման պոտենցիալներով մետաղների և թթուների փոխազդեցությունից (բացի
HNO3 և խիտ H2SO4-ից).
Ճառագայթման սպեկտր ջրածնի ատոմում։ 4 տեսանելի գազերի սպեկտրալ գիծը Բալմերի շարքում
Ջրածինը սովորական պայմաններում անգույն, անհամ, անհոտ գազ է։ 14,5 անգամ թեթև է օդից (ամենաթեթև գազն է)։Ջրում քիչ է լուծվում՝ 1 լ ջրում 20°С-ում
լուծվում է 18 մլ ջրածին։-252,8°С-ում 1 մթնոլորտայինճնշման տակ ջրածինը դառնում է շարժուն
հեղուկ, որը ևս անգույն է։
Ջրածինը լավ լուծվում է որոշ մետաղներում (Ni, Pd, Pt) 1 ծավալ պալադիումում լուծվում է 850 ծավալ ջրածին՝ տաքացնելիս այն քանակապես
անջատվում է։ Ջրածնի դիրքը 1 և 7 րդ խմբում պայմանավորված է նրանով, որ ջրածնի ատոմը կարող է կորցնել էլեկտրոն նմանվելով ալկալիական մետաղներին եվ վերցնել էլեկտրոն
նմանվելով հալոգեններին այսպիսով ջրածնի ատոմը օժտված է
վերօքս երկակիությամբ կարող է լինել և օքսիդիչ, և վերականգնիչ։
Ջրածնի ատոմը պարզագույնն է՝ բաղկացած է միջուկից և մեկ էլեկտրոնից, իոնացման
պոտենցիալը՝ 13,595 Էվ, էլեկտրոնային խնամակցության էներգիան (հիմնական վիճակում գտնվող ատոմի և բացասական իոնիէներգիաների տարբերությունը)՝ 0,754
էվ։ Քվանտային մեխանիկայի օգնությամբ հաշված են
ջրածնի ատոմի հնարավոր էներգետիկ վիճակները։
Այլ գազերի հետ համեմատած ջրածինն ունի ամենամեծ տեսակարար ջերմահաղորդականությունը՝ 4,12• 10−4կալ/սմ վրկ։ Ջրածինը չափազանց դժվար հեղուկացող գազ է
(կրիտիկական ջերմաստիճանը՝ -240°С)։
Հեղուկ ջրածինը թեթև (70,8 կգ/մ3, -253°С),
անգույն, դյուրաշարժ հեղուկ է։
Պինդ ջրածինը բյուրեղական է, խտությունը՝ 88 կգ/մ3։ Սովորական պայմաններում ջրածնի մոլեկուլը երկատոմ է՝
Н2 (ատոմների հեռավորությունը՝
0,7414 А), դիսոցման էներգիան՝ 4,776 էվ (մոլ)։
Իզոտոպներ
Իզոտոպները 1
1H-պրոտիում (ըստ զանգվածի 99,98 %), 2
1H-դեյտերիում (ըստ զանգվածի 0,02 %)։ Արհեստական եղանակով ստացվել է 3
1H տրիտիում։
Ատոմական համարը՝ 1, ատոմական զանգվածը՝ 1.008։ Ամենաթեթև տարրն է պարբերական համակարգում։ Երկրի կեղևի ամբողջ
զանգվածի, ներառյալ ջուրը և օդը ջրածնին բաժին է ընկնում ընդամենը 1%։ Ջրածինը 14 անգամ թեթև է օդից։
Հալման
ջերմաստիճան,
K
Եռման
ջերմաստիճան,
K
Եռակի
կետ,
K / kPa
Կրիտիկական
կետ,
K / kPa
Խտություն
հեղուկ / գազ,
կգ/մ³
H2
13,96
20,39
13,96 / 7,3
32,98 / 1,31
70,811 / 1,316
HD
16,65
22,13
16,6 / 12,8
35,91 / 1,48
114,0 / 1,802
HT
22,92
17,63 / 17,7
37,13 / 1,57
158,62 / 2,31
D2
18,65
23,67
18,73 / 17,1
38,35 / 1,67
162,50 / 2,23
DT
24.38
19,71 / 19,4
39,42 / 1,77
211,54 / 2,694
T2
20,63
25,04
20,62 / 21,6
40,44 / 1,85
260,17 / 3,136
Իզոտոպների հատկություններ
Իզոտոպների հատկությունները ջրածնում բերված է աղյուսակում[7][8]։
Իզոտոպ
Z
N
Զանգված, ա. է. մ.
Կայունություն
Սպին
Բնության մեջ, %
տեսակը և էներգիան
1H
1
0
1,007 825 032 07(10)
կայուն
1⁄2+
99,9885(70)
2H
1
1
2,014 101 777 8(4)
կայուն
1+
0,0115(70)
3H
1
2
3,016 049 277 7(25)
12,32(2) տարի
1⁄2+
β−
18,591(1) ԿէՎ
4H
1
3
4,027 81(11)
1,39(10)×10−22 վ
2−
-n
23,48(10) ՄէՎ
5H
1
4
5,035 31(11)
ավելի քան 9,1×10−22վ
(1⁄2+)
-nn
21,51(11) ՄէՎ
6H
1
5
6,044 94(28)
2,90(70)×10−22 վ
2−
−3n
24,27(26) ՄէՎ
7H
1
6
7,052 75(108)
2,3(6)×10−23 վ
1⁄2+
-nn
23,03(101) ՄէՎ
Քիմիական հատկություններ
Ջրածնի ատոմը խիստ ռեակցիաունակ է և շատ արագ առաջացնում է H2մոլեկուլը։ Ատոմական ջրածնով աշխատող այրիչը
ստեղծում է 4000 °С բարձր ջերմաստիճան, որը պայմանավորված է
H2-ի կապի մեծ էներգիայով H+H→H2 ΔH=-436 կՋ է։ Բացի հիդրիդներից, որտեղ
ջրածնի օքսիդացման աստիճանը -1 է, մնացած
միացություններում ունի +1 օքսիդացման աստիճան։
Տաքացնելիս ջրածինը միանում է ոչ մետաղների մեծ մասի (օքսիդանում է) և
ակտիվ մետաղների (վերականգնվում է) հետ, առաջացնում հիդրիդներ։ Ոչ մետաղների հիդրիդներն անգույն,
սովորաբար տհաճ հոտով, թունավոր գազեր են, մետաղներինը՝ սպիտակ, բյուրեղական (իոնական) նյութեր։
Ջրածնի և հալոգենների խառնուրդները պայթուցիկ են․ ֆտորի հետ անմիջապես, քլորի հետ պայթում է լուսավորելիս, անգամ
-252 °C-ում բրոմի և յոդի հետ՝ տաքացնելիս։ Առաջանում են
հալոգենաջրածիններ՝ ֆտորաջրածին (HF), քլորաջրածին (НСl), բրոմաջրածին (HBr) և յոդաջրածին (HI), որոնց ջրային լուծույթներն ուժեղ թթուներ են։
Սովորական պայմաններում թթվածնի հետ ջրածինը միանում է դանդաղ, տաքացնելիս՝ պայթյունով։ Պայթուցիկ են 4-94 ծավավալ % H2 պարունակող խառնուրդները՝ թթվածնի և 4-74% Н2 պարունակող խառնուրդները օդի հետ։
Ջրածինը թթվածնի հետ առաջացնում է նաև ջրածնի պերօքսիդ՝ H202։ Տաքացնելիս ջրածինը ծծմբի հետ միանում է
հեշտությամբ, սելենի և տելուրի հետ՝ դժվարությամբ։ Առաջանում են
ծծմբաջրածին՝ H2S, սելենաջրածին՝
H2Se, և տելուրաջրածին՝ H2Te, որոնք տհաճ հոտով ջրում լուծելի գազեր են
(լուծույթներըթթուներ են)։
Ջրածինը ազոտի հետ միանում է կատալիզատորի առկայությամբ՝ տաքացնելիս։
Ստացվում է ամոնիակ, NH3, որի ելքը մեծանում է ճնշումը բարձրացնելիս։
Ազոտի մյուս միացությունները ջրածնի հետ՝ հիդրազինը (N2H4), և ազոտաջրածնական թթուն (NH3), հեղուկներ են։
Ատոմական ջրածինը միանում է ֆոսֆորի, արսենի և անտիմոնի հետ։ Առաջանում են ֆոսֆին՝ PH3, արսին՝ AsH3, և ստիբին՝ SbH3, որոնք տհաճ հոտով, խիստ թունավոր գազեր են։
Ածխածինը ջրածնի հետ միանում է բարձր
ջերմաստիճաններում՝ առաջացնելով (կատալիզատորի բացակայությամբ) մեթան՝ CH4, որը ածխաջրածինների պարզագույն ներկայացուցիչն է։
Սիլիցիումաջրածինները և բորաջրածինները՝ В2Н6, В4Н10, В5Н9, В5Н11 և այլն, ստացվում են մագնեզիումի, սիլիցիդի կամ բորիդի և թթուների
փոխազդեցությամբ։ Տաքացնելիս ջրածինն իրենց օքսիդներից վերականգնում է բազմաթիվ մետաղներ (Mo, W, Cr, Fe, Си և այլն) և ոչ
մետաղներ (Сl, Տ, N, Si և այլն)։
Ածխածնի (II) օքսիդը (СО) կատալիզատորի առկայությամբ Ջրածնով վերականգնելով ստանում են օրգանական նյութեր (НСНО, СН3ОН և այլն)։
Ջրածինը միանում է չհագեցած ածխաջրածինների հետ, վերականգնում
օրգանական միացությունները։ Ալկալիական, հողալկալիական և մի քանի այլ մետաղների հետ ջրածինը միանում է բարձր ջերմաստիճաններում առաջացնելով մետաղների հիդրիդներ՝ LiH, NaH,
CaH2, ВеН2 և այլն։ Այդ հիդրիդները կայուն են, հալվում
են առանց քայքայվելու, ջրի առկայությամբ հիդրոլիզվում են՝ անջատելով ջրածին, ուժեղ
վերականգնիչներ են։ Նրանց հալույթները էլեկտրոլիտներ են, ենթարկվում են էլեկտրոլիզի (անոդի վրա անջատվում է ջրածին)։
Ջրածինը լավ է լուծվում բազմաթիվ մետաղներում (Pd, Pt, Ni և այլն)՝ առաջացնելով ներդրման պինդ լուծույթներ։ Մետաղներում լուծվելու ունակության շնորհիվ ջրածինը․ թափանցում է
մետաղների միջով (դիֆուզիա), կոռոզիայի է ենթարկում պողպատը
(դեկարբոնացում)։
Ջրածինը միանում է թթվածնի հետ՝ հսկայական քանակի էներգիայի անջատմամբ (ջրածնաթթվածնային բոցի
ջերմաստիճանը հասնում է 3000°С։
այս գազերի 2։1 հարաբերությունը կոչվում է շառաչող գազ, քանի որ ավարտվում է պայթյունով։
Ջրածինը ուժեղ վերականգնիչ է, այն վերականգնում է շատ մետաղներ իրենց օքսիդներից.
փոխազդում է նաև որոշ ոչ մետաղների օքսիդների հետ, ստացվում է ոչ մետաղ.
Մետաղների հետ ջրածինը առաջացնում է հիդրիդներ, որոնք պինդ նյութեր են և կարծես ջրածնի շտեմարան լինեն, որովհետև ջրի հետ՝ տալիս են ջրածին, որը
հնարավոր է ապագայում օգտագործել որպես վառելիք՝ բենզինի փոխարեն։
Օրգանական քիմիական ռեակցիաներում ջրածինը
օգտագործում են հիդրացնելու համար։
Թթվածին
Թթվածնի անձնագրի կազմումը
Քիմիական նշանըo
Քիմիական բանաձևը O2
Հարաբերական ատոմային զանգված՝ Ar16
Իզոտոպները—16O,17O,18O
Դիրքը պարբերական համակարգում՝կարգաթիվը, պարբերությունը, խումբը—
Անգույն, անհոտ, անհամ գազ է,շատ քիչ է լուծվում ջրում,ագրեգատային վիճակը ԳԱԶԱՅԻՆ,Հարյուր լիտր ջրում ընդամենը երեք լիտր։
Mr`o2=32
Mr`ՕԴ=29
Օդից ծանր է։
-183 աստիճանում հեղուկանում է հեղուկ թթվածինը կապույտ գույնի է։
Ձգվում է մագնիսով։
-219 աստիճանում պնդանում է։
Քիմիական հատկություներ
թթվածնի հետ բոլոր ռիակցաները կոչվում էին օքսիդացման։
Այն օքսիդացման ռակցիաները որոնց ժամանակ անջատվում է լույս և ջերմություն կոչվում են արյման։
Օքսիդավերականգման են կոչվում այն ռիակցաները, որի ժամանակ կատարվում էլեկտրոների տեխաշարժ,փոքր էլեկտրաբացասականություն ունեցող տարից դեպի մեծ էլեկտրաբացասականություն ունեցող տարը, այն տարը որը
կորցնում է էլեկտրոն կոչվում է վերականգնիչ,իսկ այն տարը որը ընդունում է կոչվում է օքսիդիչ։
Թթվածնի կիրառումը
Նախագիծ Մթնոլորտի Քիմիա
Մթնոլորտը կազմված է
Ազոտ
Բնություն մեջ ազատ (մոլեկուլային) վիճակում ազոտը մտնում է մթնոլորտային օդի բաղադրության մեջ (ծավալային՝ 78.09% և զանգվածային՝ 75.6%), իսկ կապված վիճակում՝ երկու
սելիտրաների. նատրիումի նիտրատ (NaNO3, հանդիպում է Չիլիում, այստեղից էլ անվանումը՝ չիլիական սելիտրա), կալիումի նիտրատ (KNO3, հանդիպում է Հնդկաստանում՝ հնդկական
սելիտրա) և մի շարք այլ միացությունների տեսքով։
Երկրագնդի բաղադրության մեջ տարածվածությամբ ազոտը զբաղեցնում է 17-րդ տեղը, նրան բաժին է ընկնում Երկրագնդի զանգվածի 0.0019%-ը։ Չնայած անվանմանը, ազոտն առկա է բոլոր
կենդանի օրգանիզմներում (պինդ մասի զանգվածի 1-3%-ը) և հանդիսանում է կարևորագույն բիոգենային տարրը։ Այն մտնում է սպիտակուցների,
նուկլեինաթթուների, հեմոգլոբինի, քլորոֆիլի և այլ կենսաբանորեն ակտիվ նյութերի բաղադրության մեջ։
Ազոտի միացությունների փոխակերպումը կենդանի բջիջներում հանդիսանում է բոլոր օրգանիզմների նյութափոխանակության կարևորագույն մասը։
Ազոտը որպես քիմիական տարր անհրաժեշտ է կենդանիներ և բույսերի գոյության համար, այն մտնում է սպիտակուցներ (16-18%(ըստ կշռի), ամինաթթուների, նուկլեինաթթուների, նուկլեոպրոտեիդների,
քլորոֆիլի, հեմոգլոբինի և այլ նյութերի բաղադրության մեջ։ Կենդանի բջիջներում ազոտի ատոմների թիվը կազմում է ուղիղ 2 %, իսկ զանգվածային մասը մոտ 2.5% ( չորրորդ տեղում է ջրածնից
թթվածնից և ածխածնից հետո)։
Հետևյալ տարերի հետ միասին ազոտը գտնվում է ինչպես կենդանի այնպես էլ անկենդան օրգանիզմներում։ Այդուհանդերձ, բարձր ճնշումը օրգանիզմում առաջացնում է անեստեզիա (նարկոզ)։ Ազոտի քանակի կտրուկ նվազման
ժամանակ առաջանում է դեկոմպրեսիա հիվանդությունը։ Ազոտի շատ միացությունները ակտիվ են և հազվադեպ թունավոր։
Թթվածին
Թթվածինը Երկրի կեղևի ամենատարածված էլեմենտն է։ Ազատ վիճակում գտնվում է մթնոլորտային օդում, կապված ձևով մտնում է ջրի, միներալների, լեռնային ապարների, և բոլոր այն բույսերի, որոնցից կազմված են
բույսական և կենդանական օրգանիզմները։ Երկիր մոլորակի օդային մթնոլորտը կազմված է հիմնականում երկու գազից՝ թթվածնից (O2) և ազոտից (N2)։ Օդի բաղադրությունում թթվածնի ծավալային բաժինը
20,93 % է, իսկ զանգվածայինը՝ 23,15 %։ Սակայն թթվածնի հիմնական զանգվածը մեր մոլորակում պարունակվում է տարբեր միացությունների (բարդ նյութերի) բաղադրությունում։ Երկրագնդի ջրապաշարներում
թթվածնի զանգվածային բաժինը 85,82 % է, ավազում՝ 53 %, կավերում, լեռնային ապարներում ու հանքերում՝ մոտավորապես 56 %։ Բոլոր կենդանի օրգանիզմներում պարունակվող նյութերի
(ճարպ, շաքար, սպիտակուց և այլն) բաղադրությունում առկա հիմնական տարրերից մեկը թթվածինն է։ Օրինակ՝ մարդու օրգանիզմում թթվածնի զանգվածային բաժինը 65 % է (իսկ ըստ ատոմների՝
26 %)։
Օդում թթվածնի ծախսը հիմնականում պայմանավորված է նյութերի օքսիդացմամբ, այրմամբ, օրգանական նյութերի նեխմամբ ու կենդանի օրգանիզմների շնչառությամբ։ Սակայն ծախսված թթվածինը վերականգնվում
է լուսասինթեզի միջոցով, որը հիմնականում կատարվում է բույսերում։ Կանաչ բույսերում արևի լուսային էներգիան խթանում է ածխաթթու գազի (CO2) և ջրի (H2O) մոլեկուլների միջև
քիմիական փոխազդեցություն, որի հետևանքով ածխաթթու գազի ծավալին հավասար թթվածին է անջատվում։ Այդ գործընթացում նաև մի շարք օրգանական միացություններ են առաջանում։ Թթվածինը բնության մեջ յուրօրինակ
շրջապտույտ է կատարում։
Արգոն
Բնության մեջ հանդիպում է միայն ազատ վիճակում։ Իներտ գազերից ամենատարածվածն է, կազմում է օդի ծավալի 0, 933%-ը (1,6•10¹³ տ), արգոն են պարունակում նաև երկրի կեղևը՝ 1,65•10¹¹ տ, ջուրը՝
7,52•10¹¹ տ։ 40Ar իզոտոպը մշտապես հանդիպում է կալիում պարունակող միներալներում․ այն 40K-ի ռադիոակտիվ քայքայման արդյունք է։ Դրանով է բացատրվում 40Аг-ի բարձր
տոկոսը մթնոլորտում։
Նեոն
Աշխարհում նեոնը տարածված է անհամաչափ։ Տիեզերքում տարածվածությամբ տարերից 5-րդն է։
Հելիում
Հելիումը տիեզերքում ամենատարածված տարերից է, զբաղեցնում է երկրորդ տեղը՝ ջրածնից հետո։ Բացի այդ հելիումը քիմիական նյութերում երկրորդ տարրն է իր փափկությամբ
(ջրածնից հետո)։ Գոյություն ունեցող բոլոր հայնտի նյութերից ունի ամենացածր եռման ջերմաստիճանը։
Մեթան
Մեթան, ճահճագազ, հանքագազ, CH4, հագեցած ածխաջրածինների պարզագույն ներկայացուցիչը։ Անգույն, անհոտ գազ է, հեղուկացման ջերմաստիճանը -164, 5°С, պնդացմանը՝ -182, 5°С։ Օդից թեթև է
մոտ 1, 8 անգամ։ Ջրում գործնականորեն չի լուծվում։ Ամենակայուն ածխաջրածինն է, լավ վերականգնիչ, օդում այրվում է համարյա անգույն բոցով (այրման ջերմությունը՝ 50, 08 Մջ/կգ կամ
11954 կկալ/կգ)։ Օդի և մեթանի (5-16 ծավալային%) խառնուրդները պայթուցիկ են։ Մեթանը օգտագործվում է որպես վառելագազ և օրգանական նյութերի արտադրության հումք։ Մեթանի քլորացումից ստացվում է
մեթիլքլորիդ, մեթիլենքլորիդ, քլորոֆորմ, քառաքլորածխածին, կատալիտիկ օքսիդացումից՝ ացետիլեն և մրջնալդեհիդ, ծծմբի հետ՝ ծծմբածխածին, ամոնիակի հետ՝ կապտաթթու։ Մեթանից ստանում են
նաև ջրածին, մուր և ջրագազ։ Մեթանը բնական գազերի (77-99 ծավալային%), նավթագազերի (31-90%) և հանքագազի (34-40%) հիմնական բաղադրիչն է։ Առաջանում է օրգանական նյութերի նեխումից։ Պարունակվում է
նավթանյութերի ջերմային մշակման (10-57 ծավալային% ) և ածխի կոքսացման ու հիդրման (24-34%) գազերուվ։
Կրիպտոն
Մթնոլորտային օդում պարունակվում է 1,14·10−4%, ընդհանուր պաշարները՝ 5,3·1012 մ³: 1 մ³ օդում պարունակվում է մոտ 1 սմ³ կրիպտոն։
Քսենոն
Հազվագյուտ տարր է, կազմում է երկրակեղևի զանգվածի 3•10−9 %-ը, գտնվում է հիմնականում օդում (1000 մ3 օդում՝ 87 սմ3)։
Մթնոլորտ
Քանի որ մթնոլորտի և միջմոլորակային տարածությունների միջև չկա հստակ սահման, ապա ընդունված է մթնոլորտ համարել գազային այն միջավայրը, որը պտտվում է մոլորակի հետ զուգընթաց որպես մեկ
ամբողջություն։ Մի շարք մոլորակների մթնոլորտային շերտը, որը հիմնականում բաղկացած է գազերից (գազային մոլորակներ ), կարող է չափազանց հաստ լինել։ Աստղերի արտաքին միջավայրը բնութագրելու համար,
որը սկսվում է ֆոտոսֆերայից, օգտագործվում է աստեղային մթնոլորտ հասկացությունը։ Երկիր մոլորակի մթնոլորտը ներառում է թթվածին, որն օգտագործվում է կենդանի օրգանիզմների շնչառության
համար, և ածխածնի երկօքսիդ, որն օգտագործում են բույսերը, ջրիմուռները, բակտերիաները ֆոտոսինթեզի համար։ Մթնոլորտը հանդես է գալիս նաև որպես մոլորակը արևի ուլտրամանուշակագույն
ճառագայթներից պաշտպանող շերտ։ Մթնոլորտը առկա է մեծ զանգված ունեցող բոլոր մարմինների մոտ, ինչպիսիք են օրինակ երկրանման մոլորակները կամ գազային հսկաները։ Աստղերը նույնպես զուրկ չեն մթնոլորտից,
օրինակ Արևը։ Այժմ պարզենք թե ինչ գազերից է բաղկացած մթնոլորտը։ Առաջինն ազոտի ատոմն է ( նշանակվում է N տառով), որի միջուկում կա 7 պրոտոն և 7 նեյտրոն։
Երկրորդը թթվածին ատոմն է (նշանակվում է O տառով)։ Թթվածնի և ջրածնի մոլեկուլներն իրար հետ փոխազդելիս առաջացնում են ջրի մոլեկուլներ: Երրորդն ածխածին ատոմն է (նշանակում
են C տառով)։ Ածխածինը թթվածնի հետ փոխազդելով առաջացնում է ածխաթթու գազ։ Այժմ պատկերացնենք գազերի մի խառնուրդ, որի 78%-ը ազոտ է, 21%-ը՝ թթվածին, իսկ մնացած 1%-ում ջրային գոլորշիներ, ածխաթթու
գազ, արգոն, նեոն, հելիում, մեթան, կրիպտոն և այլն։ Այժմ ուսումնասիրենք մթնոլորտի բոլոր շերտերն առանձին-առանձին։
Կառուցվածք
Ջերմաստիճանի նվազման տիրույթը՝ 0-ից մինչև 8-10 կմ բարձրությամբ ընկած շերտը անվանում են տրոպոսֆերա, իսկ 12-18 կմ ընկած շերտը անվանում են տրոպոպաուզա։ Այստեղից սկսած ջերմաստիճանը սկսում է աճել։
Բանն այն է, որ 18 կմ-ից բարձր՝ Երկրի մակերևույթի ազդեցությունը, որպես ջերմության աղբյուր, արդեն աննշան է։ Ավելի զգալի է դառնում այն, որ օդն անմիջականորեն կլանում է Արեգակի ճառագայթները։
Այս նոր շերտի՝ ստրատոսֆերայի ստորին սահմանին ավելի քիչ է հասնում Արեգակի ճառագայթումից կլանվող ջերմացնող էներգիան, քանի որ մինչ այդ կլանվում է վերին շերտերի կողմից։ Ստացվում է, որ ջերմության
աղբյուրն այս անգամ վերևում է։ Չնայած օդի ծայրահեղ չորությանը՝ ստրատոսֆերայում երբեմն հանդիպում են, այսպես կոչված սադափե ամպեր, որոնք գունեղ են՝ մանր սառցաբյուրեղների միջով անցնող ու ցրվող
լույսի շնորհիվ։ Հասնելով 18 կմ-ին՝ աստիճանաբար զգալի է դառնում երկրային կյանքի համար ամենակարևոր, պաշտպանիչ շերտերից մեկը՝ օզոնային շերտը։ Ավելի վեր՝ 25 կմ-ի վրա օզոնի խտությունը
հասնում է իր առավելագույն արժեքին։ Իսկ 10 կմ-ի վրա օդն այնքան նոսր է, որ թթվածնի ատոմներն ու մոլեկուլները շատ հազվադեպ են հանդիպում միմյանց։ Մյուս կողմից այստեղ հասնող ուժեղ
ուլտրամանուշակագույն ճառագայթումը քայքայում է թթվածնի մոլեկուլների մեծ մասը, արդյունքում օզոնի նշույլներն անհետանում են։ 55 կմ-ի վրա ջերմաստիճանը հասնում է 0 °C։ Այստեղ ավարտվում է
ստրատոսֆերան և սկսվում է մեզոսֆերան՝ միջնոլորտը։ Ջերմաստիճանը կրկին սկսում է ընկնել, քանի որ նվազում է օդի խտությունը, ուստի և արգեկնային ճառագայթումից կլանվող և օդը տաքացնող էներգիան։ 80 կմ-ի
վրա ջերմաստիճանը դառնում է –80 °C, սա արդեն մեզոպաուզան է։ Այստեղ հանդիպում են նոսր, թելիկավոր ամպեր։ Ենթադրվում են, որ ի տարբերություն ջրի մանրագույն կաթիլներից կազմված սովորական ամպերի՝
սրանք բաղկացած են ջրի սառցաբյուրեղներով պատված փոշու յուրահատուկ մասնիկներից, որոնց ծագումը, գուցե կապված է հրաբխային կամ արտադրական արտանետումների, ինչպես նաև տիեզերքից եկող փոքր մարմինների՝
երկնաքարերի հետ։ Այստեղից ջերմաստիճանը նորից սկսում է աճել։ Նշանակում է՝ մտնում ենք հաջորդ շերտը, որն անվանում են թերմոսֆերա (ջերմոլորտ) կամ իոնոսֆերա (իոնոորտ)։ 150 կմ-ից սկսած հանդիպում ենք
արբանյակների։ Իոնոլորտը ձգցում է մինչև 800 կմ։ Դրանից վեր էկզոսֆերան է։ Միջավայրի ծայրահեղ նոսրության պայմաններում առավել արագ ու վեր թռչեղ մասնիկները, առանց այլ մասնիկների հետ բախվելու, կարող են
ավելի մեծ բարձրությունների հասնել, քան դանադաղ մասնիկները։ Այդ պատճառով էկզոսֆերա են թափանցում միայն մթնոլորտի ամենաթեթև ու ամենաարագ մասնիկները՝ հիմնականում ջրածնի ատոմները։ 1000 կմ-ի վրա
էկզոսֆերայի և միջմոլորակային տարածության տարբերությունը դառնում է աննշմարելի։ Երկրային պայմանների համեմատ այնտեղ գրեթե դատարկություն է՝ վակուում։
Ինչ է նյութը,պարզ և բարդ նյութեր
Այն ինչ որ տեսնում ենք դա նյութ է
Մաքուր նյութեր,խառնուրդներ(համասեռ և անհամասեռ)
Մաքուրը նյութերը նրանք են որոնք միայն իրենցից են կազմված, իսկ խառնուրդը երբ տարբեր նյութերից է կազմված
Համասեռ են կոչվում այն խառնուրդները որտեղ խարնուրդի բաղադրիչ մասերը չի կարելի տեսնել
անզեն աչքով:Անհամասեռ են կոչվում այն խառնուրդները որտեղ խառնուրդի բաղադրիչ մասերը կարելի է տեսնել անզեն աչքով:
Նպատակը 1.Միջին դպրոցի քիմիայի ընտրության խմբի սովորողների գիտելիքների,փորձեր կատարելու հմտությունների և կարողությունների փոխանցումը կրտսեր սովորողներին 2. 7-րդ դասարանի սովորողների մոտ ձևավորել կապը բնագիտական առարկաների միջև`քիմիա,ֆիզիկա,աստղագիտություն,կենսաբանություն 3.Ծանոթացումը բնագիտական լաբորատորիաների հետ`քիմիական սարքերի,նյութերի հետ 4.Սովորեցնել անվտանգ փորձեր կատարելու հմտություններ և կարողություններ 5.7-րդ դասարանի սովորողների մոտ խթանել հետաքրքրությունը դեպի բնագիտական առարկաները`մասնավորապես քիմիայի նկատմամբ 6.Այցելելով տարբեր լաբորատորիաներ և արտադրամասեր,սովորել , սովորեցնել և փոխանցել կրթահամալիրի փորձը Ընթացքը Սեպտեմբերի 3-ին 7-րդ դասարանցիների մուտէը քիմիայի լաբորատորիա:Սովորողներին լաբորատորիայի հետ և հետաքրքրաշարժ փորձեր կկատարեն`8-րդ դասարանի սովորողներ`Չագոյան Հայկը և
Մելիքյան Սարգիսը: Բովանդակությունը` 1.Ծանոթացում քիմիական սարքերի,նյութերի հետ 2.Անվտանգության կանոնների
պարզաբանում 3.Քիմիական և ֆիզիկական երևույթների ուսումնասիրում Փորձ 1. Նյութերի այրում`մագնեզիումի այրում Փորձ 2. Եգիպտական օձեր ՓՈրձ 3. Թթվածնի ստացումը կալիումի պերմանգանատի ջերմային քայքայումով,թթվածնի քիմիական հարկությունները`ածխի այրումը Փորձ 4. Հրաբուխ`ամոնիումի բիքրոմատի քայքայում Փորձ 5.Նատրիումի փոխազդեցությունը ջրի հետ`ջրացնի սռացումը Արդյունքները կներկայցվեն բլոգներում և ենթակայքում
Մենք ունեինք երկաթի խառուտիկների և ծծումբի խառնուրդ ,մենք պետք է նրանք առանձացնեինք,մենք մեր
խառնուրդի տակ և վրան դրեցինք թուղթ,մագնիտը դնելով վերևի թղթի վրա մենք երկաթի խառուտիկները բարձրացնում էինք և կիսում ծծումբից:
Աղի մաքրում
Մենք սկզբում վերցրեցինք մի բաժակ,որի մեջ լցրեցինք ջուրը իսկ մեր կեղտոտ աղը լցրեցինք
մեջը,խառնեցինք և ստացանք համասեռ լուծույթ,հետո վերձրեցինք մի փորձանոթ որի վրա տեղադրեցին ձագար իսկ ձագարի վրա դրեցինք ֆիլտրի թուղթը,մեր համասեռ լուծույթը լցրեցին և ավազը մնաց ֆիլտրի թուղթի
վրա,իսկ մեր համասեռ լուծույթը ուրիշ տարայի մեջ լցրեցինք և սպիրտայրոցի միջոցով տաքացրեցինք ջուրը գոլոշիացավ և մենք ստացանք մաքուր աղ:
Նախապատրաստական աշխատանք
Նորաստեղծ բուհն ուներ միայն մանկավարժական ֆակուլտետ՝ նախադպրոցական, դպրոցական և արտադպրոցական մասնագիտություններով։ Պարապմունքները սկսվեցին նոյեմբերի 27-ից նախկին Հռիփսիմյան գիմնազիայի շենքում։
1924 ուսումնական տարում հայկական մանկավարժական ինստիտուտը ունեցավ իր առաջին շրջանավարտները։
Բուհում աշխատում էին ականավոր գիտնականներ ու հմուտ մանկավարժներ Հակոբ Մանանդյանը, Հրաչյա Աճառյանը, Մանուկ Աբեղյանը, Արսեն Տերտերյանը, Աշոտ Տեր-Մկրտչյանը, Դրաստամատ Տեր-Սիմոնյանը, Հայկ Ազատյանը,
Գրիգոր Չուբարը,Ավետիք Տեր-Պողոսյանը, Արսեն Բեջանյանը, Տիգրան Ռաշմաճյանը, Հովհաննես Տեր-Միրաքյանը, Գրիգոր Ղափանցյանը,Ստեփան Ներսիսյանը, Վահան Ռշտունին և շատ ուրիշներ։
Հայ մեծ լուսավորիչ Խաչատուր Աբովյանի մահվան 100-ամյա տարեդարձի առթիվ 1948 թվականին Մանկավարժական ինստիտուտը կոչվեց նրա անունով ու մինչև այժմ էլ կրում է մեծ մանկավարժի անունը։
Հայաստանի Հանրապետության կրթության և գիտության նախարարության որոշմամբ 2000 թվականի հունվարից մանկավարժական ինստիտուտը վերանվանվեց Խ. Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական համալսարան։
Գործնական աշխատանք` Ծանոթացում քիմիական նյութերի և սարքերի
հետ:
Գրեք բոլոր սարքավորումների անունները և նրանց կիրառումը:
Ամրակալ`
Քիմիական ամանեղեն`
Սպիրտայրոցի կառուցվածքը, նախապատրաստումը գործածության, վառելն ու հանգցնելը, բոցի կառուցվածքը
և նյութերի տաքացումը սպիրտայրոցի վրա¦:
Սպիրտ արյոց
պիրտայրոցիկառուցվածքը`
1.-Հեղուկաման (ապակյա կամ մետաղյա անոթ)
2. սկավառակով խողովակ
3. բամբակե պատրույգ
4. թասակ
Հեղուկամանի մեջ ձագարով լցվում է էթիլ (գինու) սպիրտ` ամանի ծավալի 2/3-ից ոչ
ավելի, սկավառակով խողովակի մեջ մտցվում է բամբակե պատրույգ այնպես, որ ծայրը խողովակից դուրս մնա 5-6 մմ: Երբ սպիրտայրոցը չի օգտագործվում, այն փակում են թասակով: Վառում են
սպիրտայրոցը այրվող լուցկով: Չի կարելի այն վառել մեկ այլ սպիրտայրոցով. դա կարող է հրդեհի պատճառ դառնալ: Սպիրտայրոցի բոցը չի կարելի հանգցնել փչելով. դա վտանգավոր է. պարզապես
պետք է ծածկել թասակով:
Սպիրտայրոցի բոցի առավելագույն ջերմաստիճանը 360C է:
Մի քանի անգամ վառե՛ք և հանգցրե՛ք սպիրտայրոցը՝ պահպանելով կանոնները:
Հիշե՛ք
Չի կարելի սպիրտայրոցը վառել մեկ այլ սպիրտայրոցով. դա կարող է հրդեհի
պատճառ դառնալ:
Չի կարելի սպիրտայրոցի բոցը հանգցնել փչելով. դա վտանգավոր է.
1.Փորձեր կատարելու համար վերցրեք նյութերի փոքր բաժիններ: Պինդ նյութերից սովորաբար
պահանջվում է թեյի գդալի ¼ չափ, իսկ հեղուկներից` 1-2 մլ:
2. Նյութերից վերցնելու ժամանակ ամանների խցանները սեղանի վրա դրեք շրջված, այսինքն
այն մասով, որը չի մտնում ամանի մեջ:
3.Մի թողեք նյութերով ամանների բերանը բաց, նյութից նմուշ վերցնելուց հետո ամանի բերանը
փակեք և դրեք տեղը
4.Չօգտագործված նյութերը չի կարելի հետ լցնել մաքուր նյութի վրա, այլ լցրեք այդ
նպատակների համար հատուկ նախատեսված անոթի մեջ:
5.Օգտվեք միայն այն նյութերից, որոնց վրա գրված են անունները և որոնք դրված
են ձեր սեղանի վրա:
6.Պինդ նյութերը ամանից վերցրեք միայն չոր գդալիկով կամ փորձանոթով: Մինչև նյութերը
փորձանոթի մեջ յցնելը` ստուգեք կոտրված չէ արդյո՞ք փորձանոթի հատակը կամ ճաքած չէ՞ արդյոք:
7.Փորձեր կատարելիս միշտ օգտագործեք մաքուր լաբորատոր ամանեղեն: